به گزارش خبرگو ، اداره امور فرهنگی و روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در پی انتشار گزارشی در سایت چمدان به نقل از یک استاد معماری که از وضعیت کنونی مسجد تاریخی امام(ره) در طی بازدید نوروزی خود ابراز گله‌مندی کرده بود و این گزارش بعدها مورد توجه دوستداران میراث‌فرهنگی نیز قرار گرفت، در راستای تنویر افکار عمومی توضیحاتی را به شرح زیر ارائه کرد.

در گزارش این سایت فرهنگی و خبری تیتری ذکر شده با عنوان "مرگ مسجد امام (شاه) میدان نقش جهان پیش چشم گردشگران خارجی"، در ابتدا لازم است با توجه به لزوم رعایت اصول و ضوابط صحیح اطلاع‌رسانی، تفکیک لازم میان دو مجموعه میدان نقش جهان و همچنین مسجد امام در بدو امر انجام پذیرد.

در بخش اول این گزارش این استاد معماری که اطلاع چندانی از تخصص و مکان تدریس ایشان در دست نیست، به خشک بودن حوض صحن اصلی مسجد اشاره کرده و این نکته را باعث متروکه شدن بنا می‌داند. در این رابطه برای آگاهی این استاد محترم و همچنین هموطنان عزیز دوستدار میراث‌فرهنگی لازم به ذکر است که هم اکنون استان اصفهان از نظر اقلیمی سخت‌ترین دوران خود را از نظر خشک‌سالی در 50 سال اخیر می‌گذراند، لذا هم اکنون تمام چاه‌های این مسجد به واسطه خشکی زاینده رود و پایین رفتن سطح آب‌های زیر زمینی کارکرد خود را ازدست داده‌اند، با این وصف اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در راستای صرفه جویی در مصرف آب که وظیفه اخلاقی همه شهروندان است از آبگیری این حوض عظیم و همچنین سایر آب نماهای بناهای تاریخی استان که لزوم آب‌گیری در آنها احساس نشده و شامل صرف هزاران لیتر آب، آن هم با آب شرب مردم است خودداری کرده است، لذا امیدواریم تا با عبور سلامت از بحران خشک‌سالی، بتوان طراوت و تازگی را به این مجموعه‌ها، در این خصوص بازگرداند.

در بخش دیگری از این گزارش با توجه به اینکه این مطلب توسط یک استاد دانشگاه و پژوهشگر معماری (براساس گزارش سایت چمدان) تهیه شده، جای بسی تعجب است که این شهروند محترم حداقل از کلیات روند مرمت در بناهای تاریخی به ویژه بخش‌های مختلف مسجد تاریخی امام(ره) اصفهان که یکی از شاخص‌ترین بناهای  تاریخی کشور است و حداقل برای ارائه آن به دانشجویان خود به عنوان تکالیف علمی آگاهی ندارند، به گونه‌ایی که در وهله اول، عملیات‌های  مرمتی در این مسجد، برخلاف اشاره این گزارش به  10 ساله بودن عملیات مرمت، صرفا در گنبد عظیم این مسجد تاریخی امسال وارد هفتمین سال خود شده است.

در وهله دیگر این پژوهشگر محترم معماری در گزارش خود به پایین آوردن "قطاعی" از گنبد در شبستان و مرمت آن اشاره کرده‌اند، با این وصف این استاد محترم معماری را به پژوهش و بررسی هر چه بیشتر در روند معماری بناها به ویژه گنبد در بناهای تاریخی در آثار محققان برجسته‌ای همچون استاد پیرنیا ارجاع می‌دهیم، بر این اساس نه تنها قطاعی از این گنبد به پایین انتقال نیافته، بلکه با توجه به اینکه معماران ایرانی در زمره اولین هنرمندانی بودند که در جهان طراحی و اجرای گنبد را در بناها از پیش از دوران اسلامی ابداع کرده‌اند، بی شک ابداعاتی ارزشمند نیز برای مرمت این گنبدها در طول تاریخ ارائه کرده‌اند، به‌گونه‌ایی که امر مرمت گنبد در بناهای تاریخی از سابقه‌ایی بیش از چهارسده حداقل در اصفهان برخوردار است.

به این ترتیب که مرمتگران با توجه به عظمت گنبد مساجدی همچون "امام" و "چهارباغ" و قرار داشتن این گنبدها در ارتفاع زیاد و وجود صدها هزار قطعه کاشی معرق و هفت رنگ بر روی آنها(برای تزیین این بناها)، مدلی (قالب) از یک "ترک" (بخش) گنبد را در فضائی سرپوشیده اجرا کرده(می سازند) و پس از مرمت لایه‌های زیرین گنبد، طرح‌های کاشی کاری گنبد را بر روی این قالب اجرا و سپس برای نصب بر روی بدنه گنبد انتقال می‌دهند، لذا این عملیات در شرایطی بسیار سخت در گرمای شدید بیش از 50 درجه و سرمای شدید چند درجه زیر صفر در زمستان و تابستان هم اکنون به مدت 7 سال است که در ارتفاع 50 متری از سطح زمین برروی گنبد مسجد امام به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای بناهای تاریخی ایران و جهان در حال اجرا است.

با توجه به اینکه این پژوهشگر محترم بر طبق گفته خود 2 سال قبل هم از این مسجد تاریخی بازدید کرده است اگر ایشان با دقت و علاقه بیشتری به این موضوع می‌پرداخت، نیک در می‌یافت که هم اکنون 13 بخش (ترک) از 16 بخش این گنبد به پایان رسیده و جالب اینجاست که 9 ترک (بخش) این گنبد اتفاقا با تامین اعتبار و مشقات فراوان در طی همین 2 سال انجام شده و داربست‌های دور گنبد تقریبا یک چرخش کامل به دور گنبد داشته است که این نکته نباید از دید یک پژوهشگر معماری (و نه یک گردشگر صرف) پوشیده بماند.

جالب اینکه کارگاه مرمت گنبد مسجد امام هم اکنون به یک جاذبه، یک کارگاه آموزشی و نمایشگاهی از معرفی انواع کاشی‌های ایرانی نیز در طی این چند سال تبدیل شده به گونه‌ای که هم اینک دانشجویان رشته‌های معماری و مرمت با هماهنگی قبلی از این کارگاه بازدید به عمل می‌آورند و جالب‌تر اینکه تاکنون از این کارگاه 5 رئیس‌جمهوی  کشورهای مختلف و ده‌ها نخست وزیر، وزیر و نمایندگان مجالس کشورهای مختلف که میهمان مسئولان اصفهان بوده‌اند، بازدید کرده و حتی کاشی‌کاری نفیس اصفهان را نیز از نمایشگاه این کارگاه با خود به یادگار برده‌اند.

در این کارگاه، قالبی به طول 28 متر که تنها طول یکی از 16 بخش گنبد از کمربند گنبد تا محور اصلی گنبد است به طرز هنرمندانه‌ایی در مدت 8 ماه توسط مرمتگران ساخته شده و نصب شده است.

با این وصف همان‌گونه که ذکر شد، این شیوه مرمت از پیشینه زیادی در اصفهان برخوردار است که در این رابطه ذکر یک نکته خالی از لطف نیست و آن اینکه به توصیه استادان مرمتگر، پس از پایان مرمت گنبد مدرسه چهارباغ در سال 1348خورشیدی، قالب تهیه شده توسط مرمتگران در آن سال نگهداری شده و هم اکنون نیز در مرمت کنونی گنبد این مسجدپس از50سال کاربرد خود را همچنان حفظ کرده است.

در خصوص بخش دیگری از انتقادات این پژوهشگر محترم معماری در رابطه با داربست‌های نصب‌شده در این مسجد و قدمت آنها لازم به ذکر است، به غیر از داربست‌های نصب‌شده بر روی گنبد عظیم مسجد امام اصفهان که هم اکنون در حدود هفت سال است برروی این گنبد نصب شده ودرحال حرکت برروی بخش‌های گنبد همزمان با اتمام بخش‌های پیشین است،(با تمهیدات اندیشیده شده کار مرمت این گنبد عظیم تا پایان سال 1397 به پایان می‌رسد) بر اساس پروتکل‌های جدید تعریف شده در هیچ طرح مرمتی جدید در بناهای تاریخی استان اصفهان، هیچ داربستی بیش از یک‌سال در بناها نصب نمی‌شود، به گونه‌ایی که در فاصله 2 سال از بازدید این پژوهشگر محترم ،مرمت سه ایوان عظیم غربی، شمالی و جنوبی (محور گنبد خانه) صورت پذیرفته و این در حالی است این داربست‌ها در ارتفاع 30 متری در این ایوان‌ها نصب شده و حجمی معادل 14456 متر مکعب را به خود اختصاص داده است، لذا در طی کمتر از 8 ماه، مرمت دو ایوان بزرگ غربی و شمالی اتمام یافت و از 3 ماه قبل نیز مرمت سازه و کاشی‌های ایوان جنوبی (گنبد خانه) این مسجد آغاز شده است و این در حالی است که مرمت ایوان زیبا و منحصر به فرد سر در اصلی مسجد همراه با مناره های آن و همچنین مناره‌های گنبد خانه نیز در طی سالهای 1390 – 1389 در کمتر از 2 سال به سرانجام رسید.

جالب اینجاست که تمام گزارش‌های مرمتی این مجموعه با تفصیل توسط اصحاب محترم رسانه پوشش داده شده که با یک جستجوی ساده در اینترنت قابل دسترسی است و در عین حال در آرشیو خبر اداره کل به آدرس Isfahancht.ir نیزموجود است.

در بخش دیگری از گزارش این پژوهشگر محترم به وجود گرد و خاک یا میخ بر پیگیر این مسجد تاریخی اشاره شده در این رابطه نیز لازم به ذکر است که در طی دو سالی که این استاد محترم معماری از این مسجد تاریخی 2 بار بازدید نموده اتفاقات جالبی با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان و تمام عزیزان نهادهای ذی ربط همراه با خرد جمعی در راستای حفاظت از این اثر نفیس تاریخی وقوع یافته که از آن جمله می‌توان به انتقال فریضه الهی "نماز جمعه" از این مسجد تاریخی به مصلی بزرگ اصفهان و همچنین محدود شدن برگزاری مراسم‌های بزرگ در این مسجد اشاره کرد.

در همین زمینه می‌توان به آرشیو اخبار و شبکه‌های مختلف مجازی مراجعه کرد که در آن تصاویر زیادی از تلنبار شدن فرش، موکت و زیر انداز در شبستان‌های مسجد درگذشته و اعتراضات مداوم دوستداران میراث‌فرهنگی اشاره کرد که همگی آنها با تمهیدات اندیشیده هم اکنون جمع آوری شده و حتی هزاران متر سیم برق و کابل و بیش از 50 بلندگو که بیش از 30 سال بود بر روی کاشی‌های این مسجد و یا درصحن اصلی نصب شده بود همگی جمع آوری شد و هم اینک باقیمانده این بلندگوها نیز سامان‌دهی می‌شوند.

همچنین در رابطه با وجود گرد و خاک نز که این پژوهشگر محترم در بازدید خود مشاهده کرده که دو دستگاه بالابر هر کدام به ارتفاع 20 و 30 متر در طی همین 2 سال خریداری شده و در صحن مسجد نگهداری می‌شوند که از آنها در ادوار مختلف سال در راستای پاک‌سازی کاشی‌های مساجد استفاده می‌شود، لذا آخرین پاک‌سازی بناهای تاریخی اصفهان در اسفند ماه سال 1396 انجام شد که با همکاری جوانان دوستدار میراث‌فرهنگی و کارکنان بناهای تاریخی ، تمام بناهای شاخص استان از جمله این مسجد پاک‌سازی شد، با اینحال وجود خاک بر روی برخی کاشی‌های این مسجد به دلیل قدمت آن کاشی‌ها است، بگونه ائی که برخی کاشی‌های قدیمی به ویژه در داخل شبستان‌ها دارای خلل و فرجی هستند که به تدریج گرد و غبار همراه با چربی حاصل از سوخت ماشین‌ها (آلودگی هوا) درسالها وحتی دهه های گذشته بر روی کاشی‌ها نشسته که متاسفانه با هیچ اصولی قابل پاک شدن نیستند و با توجه به اینکه این کاشی‌ها با گچ به دیوار متصل شده‌اند نمی‌توان با فشار آب آنها را پاک‌سازی کرد، لذا با توجه به قدمت و در عین حال سالم بودن آنها، اساتید مرمت در حال حاضر تعویض این کاشی‌ها را توصیه نمی‌کند.

در خصوص بخش دیگر از انتقاد این پژوهشگر محترم معماری در مورد تعطیلی کارگاه‌های مرمت باید عنوان کرد که ایشان به عنوان یک استاد پژوهشگر معماری نیک می‌دانند که مرمت در آثار تاریخی به دلیل قدمت بناها هیچ‌گاه تعطیل نمی‌شود و این در حالی است که در طی سال 1396 با برنامه‌ریزی‌های به عمل آمده، 14 کارگاه بزرگ مرمتی در سطح مجموعه میدان امام (ره) و به ویژه مسجد تاریخی امام در حال اجرا بوده است که از آن جمله می‌توان به طرح عظیم رطوبت زدائی از این مسجد با وسعتی در حدود 17 هزار متر مربع شامل: لایروبی، مرمت و بازگشایی تمامی راه آبه‌های زیر زمینی این مسجد پس از یکصد سال اشاره کرد که در این طرح مرمتگران راه آبه‌های مسجد را در حدود 200 متر در زیر زمین در طی همین 2 سال مرمت کرده و شبکه‌ایی عظیم از راه آبه‌های زیر زمینی را با لوله های پلی اتیلن، از جمله سیستم آبرسانی به حوض مرکزی را اصلاح کرده‌اند و درعین حال در طرحی جداگانه با همکاری نهادهای ذی ربط، بازنگری و اصلاح شبکه فاضلاب شهری در محلات اطراف مسجد همراه با شبکه فاضلاب بازار عظیم و تاریخی میدان در دستور کار قرار گرفت که این طرح‌ها درکنار طرح‌هایی و همچون ایجاد سرویس‌های جدید بهداشتی، جدای از بدنه تاریخی مسجد و همچنین تعویض بیش از 100 ناودان سنگی این مسجد پس از گذشت چهارصد سال از ساخت این مسجد تاریخی با همان کیفیت، مرمت ماذنه اصلی مسجد در کنار نصب دوربین‌های الکترونیک حفاظتی بوده دردوسال گذشته انجام پذیرفته است.

با این‌حال کشف تونل‌های زیر زمینی این مسجد در ضلع شمال غربی در سال گذشته در جریان ادامه برنامه‌های مرمت‌های موضعی اعم از مرمت کاشی‌ها و بندکشی دیوارها در این مسجد بوده که بسیاری از آنها توسط همکاران زحمتکش بخش امانی این سازمان به سرانجام رسیده است. با این وصف و با توجه به این حجم عظیم عملیات‌های مرمتی، همزمان با فرارسیدن نوروز و فعال شدن ستادهای نوروزی و پیش بینی بازدید میلیون‌ها گردشگر از بناهای تاریخی اصفهان، همانند سال‌های گذشته دبیرخانه ستاد اجرائی خدمات سفر استان اصفهان مقرر کرد تا تمام فعالیت‌های مرمتی در بناهای تاریخی استان در طول ایام نوروز برای رفاه حال و همچنین برای امنیت گردشگران تعطیل شوند، بنابراین بیش از 560 طرح مرمتی این اداره‌کل در سطح استان(درسال1396)یا همانند ایوان کاخ عالیقاپو ، پیش از فرارسیدن نوروز اتمام یافت و یا اینکه تمامی این کارگاه‌ها موقتا درطول ایام عید نوروز تعطیل شدند و این در حالی است که آمارها نشان می‌دهد که در طی ایام تعطیلات 94600نفر گردشگر داخلی و خارجی با امنیت کامل از مسجد تاریخی امام بازدید کرده‌اند.

با این حال از روز 14 فروردین 3 طرح مرمتی شامل ادامه مرمت گنبد مسجد امام که هم اکنون مرمت ترک سیزدهم آن (از مجموع 16 ترک) آغاز شده، همچنین ادامه مرمت ایوان گنبد خانه و همچنین مرمت کاشی‌های کف ایوان شمالی در دست اجرا است.

در پایان اداره امور فرهنگی و روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان با ادای احترام به تمام دوستداران میراث‌فرهنگی این سرزمین و پذیرش تمام و کمال دغدغه‌های این فرهیختگان که به‌راستی چراغ راه خادمان آنان در ادامه روند فعالیت‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان به‌شمار می‌رود، امید دارد که این استاد معزز و ارجمند و پژوهشگر رشته معماری با دریافت آگاهی‌های ارائه شده در این گزارش و همچنین ارجاعاتی که عنوان شد و با ارائه آن در دانشگاه متبوع خود، حداقل دانشجویان محترم خود را که آینده سازان میهن عزیز اسلامیمان هستند را با این اطلاعات به سوی آگاهی رهنمون شوند.