به گزارش خبرگو ،می‌گویند این بازار برای فروشندگانش بین یک تا ٢٠ میلیون تومان درآمد به همراه می‌آورد. کسانی که از یکی دو ماه پایانی سال به فکر سر و سامان دادن به کسب و کارشان و ورود به بازار شب عید هستند، به خوبی می‌دانند که برای سبزه تنها یک هفته پیش از نوروز زمان دارند و برای ماهی قرمز اگر این زمان بیشتر است اما به خوبی می‌دانند که نگهداری ماهی و سبزه از بقیه وسایل سفره هفت‌سین سخت‌تر است و به همین جهت نیز باید برای کسب سود بیشتر شب‌ها نیز در کنار بساط‌شان بخوابند.

در همین حال دلالان این بازار را نیز نمی‌توان از یاد برد؛ کسانی که بنا به گفته فروشندگان شب عید، صبح‌ها کمبودها را جبران می‌کنند و شب‌ها تلفنی لیست فروش روزشان را تکمیل می‌کنند، گویا این گروه شغل‌شان را در تاریکی تعریف کرده‌اند و با سپیدی روز فعالیت‌شان تمام می‌شود اما به سود قابل توجهی می‌رسند؛ سودی که تنها از واسطه‌گری بین تولید‌کننده تا توزیع‌کننده حاصل می‌شود و برای هماهنگی‌اش کافی است از نیمه بهمن ماه قراردادهای خرید را با تولید‌کنندگان امضا کنند.

تلاش یک ساله برای ١٥ روز؛ ماهی قرمز

از نوروز تا نوروز

از قدیم نام استان گیلان برای تولید ماهیان زینتی شب عید بر سر زبان‌ها بوده و هست، اما گویا هرچه بازار شب عید متنوع‌تر و بزرگ‌تر می‌شود تنوع مراکز توزیع اقلام شب عید هم متنوع‌تر و بعضا برخی شهرها خودکفا می‌شوند. در سال‌های اخیر در کنار گیلان، کاشان و فارس هم به عنوان مرکز تولید‌کننده ماهی برای استان خود معرفی می‌شوند.

آمارها می‌گوید گیلانی‌ها شب عید بیش از ٢٠ میلیون قطعه ماهی قرمز تولید و وارد بازار ماهی می‌کنند که گویا بیشترین مشتریان‌شان هم اصفهانی‌ها، تهرانی‌ها و اهوازی‌ها هستند.

البته گویا گیلانی‌ها سبقه چند ده ساله در تولید ماهی شب عید دارند و با داشتن بیش از ١٧٧ هکتار استخر گرمابی، می‌توانند سالانه بیش از ٢٥ میلیون قطعه ماهی قرمز برای بازار شب عید روانه استان‌های مختلف کنند.

٢٥ میلیون قطعه‌ای که می‌تواند گردش مالی بیش از١٠ الی ١٢ میلیارد تومانی را برای تولیدکنندگان‌شان و گردش نزدیک به سه برابری را برای فروشندگان به همراه داشته باشد.

البته این بازار اگرچه سود خوبی برای تولیدکنندگانش دارد اما به خاطر آمار تلفات مرگ‌ومیر ماهی‌های قرمز پرورش‌دهندگان مجبورند برای نیاز نزدیک به ٧٠ میلیون قطعه بچه ماهی بیش از دو برابر تولید کنند تا با فروش هر قطعه حدود ٥٠٠ تا ١٥٠٠ تومان نصیب فروشنده‌شان کند. که البته این رقم تا رسیدن به دست مشتری چند برابر می‌شود و دیگر خبری از این ارقام نیست سودی که قطعا به جای تولید‌کننده یک راست وارد جیب دلال‌های میانی می‌شود. جالب اینجاست که پرورش‌دهندگان ماهی برعکس سبزه باید برای بازار شب عیدشان از نیمه فروردین ماه و زمانی که هنوز مردم نوروز را به یکدیگر تبریک می‌گویند فکر کنند. یکی از فعالان این بازار می‌گوید برای اینکه ماهی‌های نوروز سروقت به بازار روانه شود باید از ٢٠ فروردین ماه تخم‌گیری از مولدین را آغاز کنیم تا نوروز سال بعد ماهی‌های قرمز میهمان خانه‌ها شوند.

سبزه و سنبل

یکی از بازارهایی که برعکس ماهی‌های شب عید بازاری تقریبا یک ماهه دارند و بعد از «سیزده‌بدر» دیگر خبری از آنها نیست؛ سبزه شب عید است. سبزه‌هایی که این روزها کمپین «نه» به خریدشان شروع شده و برخی اعلام می‌کنند به جای خرید سبزه بهتر است با کاشت نهال اقدامی بلندمدت‌تر برای محیط زیست انجام گیرد و در عین حال هم با این کار جلوی اسراف مقادیر زیادی گندم، جو و عدس به عنوان حبوباتی که پایه اصلی تهیه سبزه هستند، گرفته شود. با این حال نگاه سنتی به حضور سبزه شب عید موجب شده تا هنوز هم سبزه بازار خود را داشته باشد و هرچه به روز عید نزدیک‌تر می‌شویم تنوع سبزه‌هایی که با اشکال مختلف تهیه شده‌اند نیز بیشتر می‌شود.

سبزه‌هایی که شاید به تهیه‌کننده‌شان هزینه اندکی را تحمیل کرده باشد البته به غیر از زمانی که برای رشد و نمو سبزه لازم بوده اما زمانی که به بازار می‌آید تنوع قیمتی دارد که هم به مذاق تولید‌کننده‌اش خوش می‌آید و هم به مذاق فروشنده‌اش. سبزه‌های شب عید در ساده‌ترین شکل‌شان قیمتی معادل ٥٠٠٠ تومان تا ١٠ هزار تومان دارند و با تنوع ظاهری ١٠٠ هزار تومان و بیشتر هم قیمتگذاری می‌شوند. بازاری که در نهایت برای تولید‌کننده شاید ٧٠٠ تا هزار تومان هزینه ببرد اما برای مصرف‌کننده به چند برابر افزایش یابد. با یک حساب سرانگشتی اگر بخواهیم از ٢٤ میلیون خانوار ایرانی حتی اگر ١٥میلیون خانوار خریدار سبزه شب عید باشند برای این بازار ٢٠ روزه حداقل باید گردش مالی بیش از ١٥٠ میلیارد تومانی را متصور شد آن هم در شرایطی که متوسط قیمت هر سبزه را فقط ١٠ هزار تومان در نظر بگیریم. این محاسبه در شرایطی است که حتی گردش مالی فروش سنبل‌های شب عید برای این صنف را در نطر نگرفته‌ایم و اگر با سنبل‌هایی که برای خود تنوع قیمتی خاصی دارند را در نظر بگیریم این رقم فراتر رفته و به شب‌خوابی کنار سبزه و سنبل‌های شب عید برای فروشندگان آن را دلنشین می‌کند.

هفت سین و سمنو

یکی دیگر از بازارهای شب عید که اگرچه مثل دو بازار دیگر رونق زیادی ندارد اما همچنان مورد توجه است بازار سمنو و هفت سین است. خانواده‌های ایرانی با توجه به اعتقادات‌شان به سفره هفت‌سین، سعی می‌کنند اگر وسایل سال‌های گذشته سالم نمانده است حتما برای سال نو هفت‌سین کاملی را درست کنند اما تنوع در این بازار به حدی است که ممکن است تعدد فروشنده‌ها کسب و کار را در عین رونق داشتن کم سود کند. فروشندگانی که حتی بعضا یدطولایی هم در تهیه سمنو ندارند اما برای ماندن در بازار شب عید حاضرند دست به کار شده و با گندم و بادام، دسری سنتی درست کنند که گاهی تنها به سبب رنگش به آن «سمنو» می‌گویند.

سمنو از آن دست وسایل سفره هفت سین است که با وجود اینکه جزو الزامات سفره هفت سین محسوب می‌شود اما به دلیل اینکه معمولا خانواده‌ها قصد ندارند، حجم زیادی سمنو را در سفره هفت‌سین بگذارند پس سمنوهای با نام و بی‌نام در بسته بندی‌های کوچک ١٠ هزار تومانی و بیشتر به فروش می‌رسند. قیمتی که هرچه به شب عید نزدیک‌تر می‌شویم با توجه به خواستگارهای لحظه آخریش گران‌تر می‌شود و سود نداشته دیگ‌های سمنو را تامین می‌کند. در عین حال سنجد، سماق، سکه‌های کوچک تزیینی در کنار حبه‌های سیر می‌توانند سفره کاملی از هفت سین شب عید را برای خریداران تامین کرده و گردش مالی کم و بیش مناسبی را نصیب فروشندگان آن کنند. فروشندگانی که این روزها کسب و کارشان را رها کرده و برای خود بساطی جدید به راه انداخته‌اند تا از بازار چند ده میلیارد تومانی شب عید سهم حداقلی را به جیب بزنند.

کاذب‌های شب عید

بازاری که بنا به اعتقاد فرامرز توفیقی، کارشناس بازار کار؛ موقتی است و به این دلیل نمی‌تواند در آمارهای ایجاد شغل کشور به کمک دولت بیاید. بازاری که یکی از مهم‌ترین دلایل به وجود آمدن آن، برهم خوردن عرضه و تقاضا در بازار کار است. او می‌افزاید: ایجادشغل‌های موقت شب عید باعث شده‌اند تا میل به سوی بی‌نظمی در بازار کار افزایش یافته و موجب افزایش شغل‌های کاذب و موقتی می‌شود. روالی که با رسیدن به روزهای پایانی سال گسترش چشمگیری یافته‌اند و هر روز نیز به تعداد کسانی که به جمع فعالان بازار شغل‌های موقتی شب عید اضافه می‌شوند.

این کارشناس بازار کار همچنین با تاکید بر اینکه وجود بازارهای موقتی شب عید در عین حال که می‌تواند درآمد مناسبی را در فاصله زمانی اندک نصیب برگزار‌کننده آن کند اما همچنان توسط تعاریف مرسوم «کار» در دسته‌بندی شغل‌های کاذب و غیررسمی قرار می‌گیرد.

فرامرز توفیقی دلیل به وجود آمدن چنین شغل‌هایی در شب عید را رشد بیکاری، نداشتن امنیت شغلی و دستمزدهای کم می‌خواند و می‌افزاید: در بحث‌های اقتصادی همیشه باید بین عرضه و تقاضا رابطه‌ای منطقی برقرار باشد.

او ادامه می‌دهد: در بحث اشتغال وقتی با رکود، سرکوب دستمزد، تحصیلات آکادمیک غیرمرتبط، افزایش نرخ رشد جمعیت جوان بین ١٣تا٢٩سال مواجه می‌شویم نشان می‌دهد که برای اشتغال پایدار فکری نکرده‌ایم لذا بازار سوءاستفاده و ایجاد مشاغل کاذب، مشاغل زیرزمینی و همچنین بنگاه‌های خیریه اشتغال با به کار‌گیری کارگران با دستمزدی کمتر ازحداقل از سوی صاحبان سرمایه فراهم می‌شود.

این فعال بازار کارگری همچنین یکی دیگر از دلایل افزایش مشاغل غیر رسمی را فراموشی وظایف وزارت کار مبنی بر صیانت از حقوق کارگران و عدم اجرای ماده ٧ و ٤١قانون کار می‌داند و می‌گوید: ادغام وزارت کار با تعاون باعث شده تا این وزارتخانه ماهیت کارفرمایی داشته باشد. تمام این مسائل دست به دست هم داده تا این وزارتخانه عریض و طویل به جای انجام وظایفش راهگشای صاحبان سرمایه شود و برای کاهش سیل متقاضیان کار، دست به هر بهانه و راهی بزند تا بیکاری را مهار کند.

توفیقی ادامه می‌دهد: تمام موارد در کنار کمبود دستمزد واقعی در مشاغل مولد باعث می‌شود مشاغل غیرمولدی که هیچ تاثیری در نرخ رشد اقتصادی ندارند ایجاد شود که تنها بتوانند درآمدی به وجود آورند.

او تاکید می‌کند: با توجه به اینکه وزارت کار هیچ گونه رصد صحیح از بازار ندارد، این روزها شاهد افزایش مشاغل زیرزمینی هستیم و از تبعات افزایش اشتغال غیررسمی می‌توان با افزایش مشاغل غیررسمی کاهش نرخ رشد اقتصادی، بداخلاقی و ناهنجاری‌های اجتماعی، کاهش قدرت سازمان تامین اجتماعی و به هم خوردن توازن بین ورودی‌ها به خروجی‌های این صندوق را شاهد هستیم.

به گفته توفیقی، این شغل‌ها با توجه به اینکه شغل نیستند و منبع درآمد پایدار محسوب نمی‌شوند و تنها موقتی هستند تنها مسکنی هستند برای پر کردن شکاف بین سبد معیشت و درآمد کارگران.

موقت‌های پر دردسر

موضوعی که عبدالله وطن خواه، کارشناس بازار کار هم به آن اشاره کرده و می‌گوید: شغل‌هایی شب عید در دسته‌بندی مشاغل جزو شغل‌های موقتی و کاذب هستند که تنها برای یکی دو هفته به وجود می‌آیند و بعد از از بین رفتن دلیل به وجود آمدن با کسب درآمد مناسب و ارتزاق به وجودآورندگانش از بین می‌رود. مشاغلی که نه تعاریف منطقی و درستی از آنها وجود دارد و نه می‌توان آنها را در آمارهای اشتغالی دولت‌ها برشمرد.

او ادامه می‌دهد: شغل‌های موقتی و کاذب که به جای رفع نگرانی‌های بیکاری موجب به وجود آمدن موج جدیدی از شغل‌هایی می‌شود که خیل زیادی از بیکاران را به بهانه کسب درآمد موقتی به خود جذب می‌کند و انگیزه‌های لازم برای شغلی پایدار را به صورت موقت از بین می‌برد. این کارشناس بازار کار همچنین در مورد متقاضیان شغل‌های موقتی شب عید می‌افزاید: این مشاغل همواره از سوی کارگرانی که دغدغه تامین معاش دارندو دستمزدهای کمی دریافت می‌کنند مورد استقبال قرار می‌گیرد و کسانی که بنا دارند در کنار شغل رسمی خود به درآمدی موقت دست پیدا کنند به سمت این مشاغل می‌روند به عنوان شغلی‌های دوم و سوم از سوی عده‌ای مورد توجه خاص قرار می‌گیرد و در نهایت موجب می‌شود تا در مقاطعی همچون شب عید، چهارشنبه سوری و... شاهد به وجود آمدن شغل‌های کاذب باشیم که بعضا با مخالفت‌های مغازه داران رسمی مواجه شده و با برخوردهای نهادهای نظارتی مواجه می‌شود. وطن‌خواه تصریح می‌کند: این مشاغل البته هیچگاه در تعریف شغل قرار نمی‌گیرند و نمی‌توان از آنها به عنوان آمارهای رسمی دولتی برای کاهش بیکاری یاد کرد چرا که مشاغلی کاذب موقتی و کوتاه‌مدت هستند که نه‌تنها از سوی بیکاران که از سوی کسانی که شغل رسمی دارند نیز مورد استقبال قرار می‌گیرد. این یک واقعیت است که میزان تمایل به دستفروشی‌های شب عید به فاصله میان مزد و معیشت باز می‌گردد و عدم کفاف درآمدهای خانوار را به رخ می‌کشد.

او با اشاره به تعریفی که برخی از دست‌اندرکاران بازار کار از شغل کاذب دارند، می‌گوید: براساس این تعریف شغل‌های کاذب و موقتی بدتر از بیکاری است و موجب افزایش تمایل نیروهای جویای کار به سمت این شغل‌ها می‌شود تا آنها را از بیکاری نجات دهد. موضوعی که برعکس نتیجه داده و می‌توانند علاوه بر دامن زدن به شغل‌های کاذب و موقتی چهره شهر را نیز نا زیبا کنند. بدیهی است که با افزایش اشتغال در کشور مشاغل کاذب نیز بطور طبیعی کاهش خواهد یافت. در این صورت اشتغال در جامعه تعریفی واقعی و مناسب خواهد یافت و دیگر در کنار مشاغل طبیعی و معمولی شاهد ظهور و بروز مشاغل کاذب نخواهیم بود.