به گزارش خبرگو ، به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، فریار اخلاقی مدیر گروه زبان و گویش پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون روز گذشته ۲۸ آذر ۹۶ در نشست تخصصی این پژوهشکده به مناسبت هفته پژوهش گفت: «گروه زبان و گویش یکی از گروه‌های سه‌گانۀ پژوهشکدۀ زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون است که مستندسازی، بررسی و پاسداری از «میراث زبانی شفاهی ایران» را بر عهده دارد.»
او افزود: «میراث زبانی شفاهی ایران مطابق تعریف، گونه‌های زبانی ایرانی و غیرایرانی پراکنده در پهنۀ جغرافیایی کشور ایران و نیز گونه‌های زبانی ایرانی رایج در کشورهای دیگر اعم از همسایه و غیرهمسایه را شامل می‌شود.»
اخلاقی با بیان اینکه به دلیل گستردگی گونه‌های زبانی ایران، فعالیت‌های گروه بر اساس تکمیل یک مرحله در پهنۀ جغرافیایی کشور و سپس گذر به مراحل بعدی تعریف نشده تصریح کرد: «شناسایی گونه‌های زبانی ایران می‌تواند در گسترۀ آبادی‌های یک استان یا حتی یک شهرستان صورت گیرد و پس از اولویت‌بندی آن‌ها، مستندسازی، تدوین پیکره و سپس تحلیل و پژوهش انجام شود.»
مدیر گروه زبان و گویش طرح ملی اطلس زبانی ایران را طرح کلان در دست انجام گروه زبان وگویش رایج اعلام کرد وافزود: «فاز جدید آن از سال گذشته در دست برنامه‌ریزی و اجرا است.»
به گفته این زبان‌شناس، این طرح، مستندسازی، بررسی و ترسیم نقشه‌های زبانی گسترۀ زبان‌های ایرانی در مرزهای جغرافیایی کشور ایران و خارج از آن و نیز زبان‌های غیرایرانی رایج در مرزهای جغرافیایی ایران را دستور کار دارد.
سابقه طرح ملی اطلس زبانی
او گفت: «سابقۀ طرح ملی اطلس زبانی ایران به اوایل دهۀ پنجاه، و گردآوری نمونه‌های گویشی از آبادی‌های کشور برمی‌گردد، زمانی که با مشارکت فرهنگستان زبان و سازمان جغرافیایی ارتش (طرح فرهنگساز) مقرر بود از هر آبادی بالای ده خانوار کشور به ازای هر گونۀ زبانی رایج، یک نمونۀ گویشی گردآوری شود.»
او با اشاره به روند انجام این طرح تصریح کرد: «اجرای طرح اطلس در سال ۱۳۸۶ در پی تحولات پیش آمده در پژوهشکده و پژوهشگاه متوقف شد و از سال ۱۳۹۴ به طور جدی از سر گرفته شد.»
اخلاقی خلاصۀ اقدامات صورت‌گرفته از سال ۱۳۹۴ تا کنون را شامل تجمیع داده‌های گویشی دیجیتال‌شده و نمونه‌های آوانویسی‌شده و ایجاد بانک داده‌های گویشی طرح در پژوهشکده، بازنویسی، ارتقا و به‌روزرسانی نرمافزار اطلس زبانی ایران با توجه به تکنولوژی روز، رفع کاستی‌ها و ایجاد قابلیت دسترسی از طریق اینترنت و همکاری با طرح خارج از فضای پژوهشکده، ساماندهی گنجینۀ صوتی و فیزیکی طرح (شامل فایل‌های صوتی، پرسش‌نامه‌ها و نوارهای کاست)، برنامه‌ریزی در جهت تعامل با استان‌ها و هدایت اطلس‌های استانی، گردآوری نمونه‌های زبانی ۲۴۰ آبادی شهرستان خرم‌آباد از استان لرستان، پیشبرد تدوین اطلس زبانی در استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سمنان از طریق آوانویسی رایانه‌ای و... اعلام کرد.
شناسایی و مستندسازی زبان‌ها و گویش‌های رایج و آثار تاریخی نوشته‌دار
داریوش ذوالفقاری رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون با ارایه گزارش از عملکرد این پژوهشکده، وظیفۀ سازمانی و مبنای کار پژوهشکده را شناسایی و مستندنگاری زبان‌ها و گویش‌های رایج و آثار تاریخی نوشته‌دار و در پایان، پژوهش در مورد آن‌ها اعلام کرد.
او با تأکید بر ضرورت اولویت‌بندی طرح‌ها و برنامه‌های برای جلوگیری از انجام پژوهش‌های جزیره‌ای افزود: «همان‌گونه که در تعریف مسئله بیان شد، مهم‌ترین حوزۀ کار پژوهشکده، شناسایی و مستندسازی زبان‌ها و گویش‌های رایج و آثار تاریخی نوشته‌دار از قبیل کتیبه‌های بنا‌ها، سکه‌ها، مهر‌ها، ظروف، سنگ قبور مشاهیر، اسناد تاریخی، اسناد تصویری، نسخ خطی و هر شیء کهن نوشته‌دار است؛ بنابراین لازم است در گام نخست سرمایه‌های موجود با برنامه‌ریزی دقیق و به شیوه‌ای روز آمد در این راه هزینه شود.»
ذوالفقاری تصریح کرد: «پس از این مرحله است که میدان پژوهش‌های علمی بر روی هر کدام از این مواد که هزاران هزار مورد هستند بهتر و بیشتر فراهم می‌شود؛ هرچند خارج از این وظیفۀ مهم سازمانی، هر پژوهشگری قادر است منطبق با سلیقه و ذوق خود دربارۀ هرکدام از این موضوعات کار کند.»
این زبان‌شناس تأکید کرد: «تا زمانی که از این مواد پژوهشی که در معرض خطر نابودی هستند حتی یک فهرست نامگو که تعداد نسبتاً دقیق آن‌ها را بازگو کند نداریم اختصاص وقت و سرمایۀ سازمانی به امری غیر از شناسایی، مستند نگاری و پژوهش تبعات ملی جبران ناپذیری دارد.»
مستندنگاری ۷۰درصد از کتیبه‌های صخره‌ای ایران باستان
فرهاد صولت دیگر سخنران این نشست اهداف و وظایف گروه زبان‌های باستانی و متون کهن را مطالعات کتیبه‌شناختی اعم از شناسایی، رمزگشایی، مستندنگاری، تحلیل‌های زبانی و تاریخی بر روی آثار کتیبه‌دار منقول و غیر منقول، پژوهش، بررسی و تحلیل متون و نسخ خطی به جای مانده از دوره باستان به عنوان نمونه بررسی متون اوستایی، مانوی، پهلوی ساسانی و....، پژوهش‌های تاریخی و میان رشته‌ای به استناد آثار کتیبه‌دار منقول و غیرمنقول، مطالعات سکه‌شناسی که اعم از عکاسی، استنساخ، خوانش، آوانویسی، ترجمه و... و یا به زبانی دیگر مستندنگاری سکه‌های مختلف ایران باستان از قبیل سکه‌های هخامنشی، اشکانی، ساسانی و... اعلام کرد.
او، فعالیت‌های اجرایی از جمله قالب‌گیری از حدود پنجاه کتیبه صخره‌ای، طراحی اطلس کتیبه‌های ایران باستان برای دیجیتالی کردن اطلاعات کتیبه‌های ایرانی و غیرایرانی، تدوین شیوه‌نامه و پرسشنامه برای تهیه شناسنامه کتیبه‌های منقول و غیرمنقول، تدوین کتاب‌شناسی مطالعات کتیبه‌پژوهی، مستندنگاری سکه‌های موجود در موزه همدان، ارومیه و تبریز را اهم دستاوردهای گروه زبان‌های باستانی و متون کهن دانست.
صولت افزود: «مستندنگاری ۷۰درصد از کتیبه‌های غیرمنقول (کتیبه‌های صخره‌ای) ایران باستان، تدوین مجموعه مقالات علمی در زمینه فرهنگ و زبان‌های ایران باستان، مطالعات کتیبه‌شناختی و پژوهش‌های تاریخی و بررسی تاریخی و دستوری زبان‌های دوره باستان و میانه از جمله زبان‌های سغدی، خوارزمی از دیگر فعالیت‌های این گروه است.»
او تصریح کرد: «مستندنگاری «سکه‌های موزه ارومیه»، اطلس ملی کتیبه‌های ایران باستان، طرح پژوهشی مطالعه «کتیبه‌های میخی و هیروگلیف اورارتویی»، طرح «دانشنامه سکه‌های ایران باستان بخش اول - سکه‌های ۱۶ پادشاه ساسانی»، راهنمای جغرافیایی سنگ‌نوشته‌های پهلوی فارس، طرح «ترجمه کتیبه‌های عیلامی-هخامنشی، -کتیبه‌های کوروش و داریوش»، طرح پژوهشی بررسی مهرهای ساسانی استان همدان، طرح پژوهشی بررسی فصل بیستم از متن ختنی زمبستاو طرح «بررسی دستور زبان آرامی» تازه‌ترین طرح‌های پژوهشی در دست انجام و پایان‌یافته گروه هستند.»
مطالعه و پژوهش بر روی سکه‌های نویافتۀ دوران اسلامی موجود در گنجینۀ استان تهران
دیگر سخنران این نشست مهناز رحیمی فرد به بیان برخی از فعالیت‌های گروه متون و کتیبه‌های دوران اسلامی پرداخت و گفت: «این گروه در راستای اهداف کلی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری مسئولیت‌های گسترده‌تری نسبت به گذشته به عهده گرفته است که شامل شناسایی، ساماندهی، بررسی، مستندنگاری و پژوهش در آثار تاریخی نوشته‌دار دوران اسلامی اعم از متون و اسناد تاریخی، کتیبه‌های منقول و غیرمنقول، سکه‌ها، مهر‌ها و سنگ قبور گورستان‌های تاریخی در حوزۀ ایران فرهنگی می‌شود.»
او طرح‌های پژوهشی در دست انجام این گروه را شامل؛ بررسی ساختار دیوانی صفویان در آیینه اسناد، مطالعه و پژوهش بر روی سکه‌های نویافتۀ دوران اسلامی موجود در گنجینۀ استان تهران، شعر در بناهای تاریخی شهر اصفهان، مستند نگاری گورستان امام‌زاده عبدالله شهرری، مزارستان ابن بابویه شهر ری، تخت فولاد یادمان تاریخی اصفهان، مستندنگاری کتیبه‌های شیراز، تهیۀ بانک اطلاعات آثار تاریخی نوشته‌دار دوران اسلامی، مستندنگاری آثار ایرانی و کتیبه‌های فارسی در کشورهای تانزانیا و کنیا و... عنوان کرد.
منبع:میراث آریا
