به گزارش خبرگو ، اکبر نبوی، مجری کارشناس سینما«چشم شب روشن»، چهارشنبه نهم اسفند، میزبان جواد طوسی، منتقد سینما برای گفتگودرباره قهرمان در سینما بود.

طوسی در ابتدای گفت‌وگو به سیر تاریخی محدود بودن قهرمان درسینمای ایران پرداخت و گفت: در دو دهه 20 و 30 با تنوع ناهمگونی در چرخه سینمامواجه هستیم که اگر بخواهیم وجه غالبش را ملودرام های خانوادگی بدانیم شخصیت هایمرتبط با آن طبقه، قابلیت قهرمان شدن ندارند. موارد استثنا هم داریم که نقطهاتکایشان اقتباس های ادبی است مانند یعقوب لیث که ساختارشان آنقدر ضعیف است که نمیتوانند در حافظه تاریخی مخاطب قرار بگیرد.

ویژگی‌های قهرمان‌های دهه 40 سینما

او ادامه داد: در دهه 40 با دو نوع شیوه مواجهه با قهرمانروبرو هستیم. یک نوع قهرمان سینمای عامه پسند که در طبقه فرودست جامعه زندگی میکند و ممکن است جولاندهی فردی و طبقاتی و شخصیتی اش مثلا کارگر باشد و بخواهد ازیکسری نشانه های اخلاقی برخوردار باشد که این خوب است ولی در دو قدمی اش تعارضاتریز و درشت هست که به نظرم نمی تواند در رئالیسم ماندگار قرار بگیرد.

این عضو هیئت داوران بخش مسابقه داخلی سینمای ایران در دودوره نوزدهم و بیست و پنجم جشنواره فیلم فجر، حضور سه چهار ساله سینمای دهه چهلبرای پایه ریزی یک شمایل ستاره ای را عاملی برای ایجاد زمینه ارتباطی حسی و عاطفیبرای اقشار عامی و عادی جامعه دانست که مخاطبش ترجیح می داد عکس قهرمانان مصادرهبه مطلوب شده اش را در اتاق سه در چهار خودش قرار دهد.

قیصر قهرمان کنش‌مندی که در اواخر دهه 40پیدایش می شود

طوسی افزود: دراواخر دهه 40 رخدادهایی تاریخی رخ می دهد که به بایگانی تاریخ ملحق شدن این قهرمانرا پیش بینی می کند و محقق می شود و سر و کله یک قهرمان کنش مند و ستیزه جو پیدامی شود که قیصر آقای کیمیایی است که سعی می کند عدالت را از زاویه دید خودش برفردیت پایه ریزی کند و قدر مسلم دیدگاه و جهانبینی دارد.

او این الگودهی را مبنا قرار داد و ویژگی های قهرمان رااینطور بر شمرد: قهرمان حتما باید دوست داشتنی و سمبلیک باشد و از مناسبات اجتماعیپدید بیاید. قهرمان باید انتخاب کند و به قول معروف چهار تکبیر یکسره بر هر چه هستبزند. این چهار تکبیر باید بیشتر در قید و بندهای دست و پا گیر زندگی باشد و نقطهمقابلش عرصه های بالاتری مانند از خود گذشتگی باشد. مثلا در فیلم «داش آکل»،موقعیت قهرمانش در یک دوگانگی عمل گرایی و عقلانیت و قدرت است.

بروز قهرمان عاصی باورپذیر در سالهای انقلاب

این منتقد سینما تصریح کرد: تکثر یافتگی بعدی در فیلم «سفرسنگ» است یعنی فیلمسازی که زمانی سعی می کرد فردگرا باشد به تبع سال های 56 و 57این ضرورت را حس می کند که قهرمان خودش را در یک حجم انبوه ببیند مانند فیلم های«غربتی» و «آهنگر». فیلم ماندگار صادق چوبک وام گرفته شده از اقتباس ادبی است کهقهرمان عاصی اش می خواهد عدالت اجتماعی خودش را اجرا کند و چقدر این قهرمانباورپذیر است.

طوسی وجود قهرمان را در این سیر تاریخی محدود خواند علی رغماینکه موج نو و استمرارش می تواند بستری مناسب برای جولاندهی قهرمان ایجاد کند وافزود: ما با نمونه های اندک و نه چندان پر و پیمان سر و کار داریم. رخداد جنگ هشتساله، خود به خود  قهرمان هایی را برایبیننده قرار می دهد که در یک مقایسه تطبیقی و تاریخی با سینمای جنگ دنیا متفاوتاست به خصوص سینمای جنگ آمریکا.

تفاوت بهروز افخمی  و زنده‌یاد حاتمی در نگاه به قهرمان

این منتقد سینما اظهار کرد: وقتی می گویند بدا به حال جامعهای که قهرمان داشته باشد ممکن است خود به خود آقای افخمی را هم در نقطه تهدیدآمیزقرار دهد. یعنی نگاهی که افخمی به غلامرضا تختی داشته است با نگاه کلاسیک زنده یادحاتمی متفاوت است. در دوره ای این نوع نگاه کهنه به تختی سپری شده و مباحث پستمدرنیسم و مسئله عدم قطعیت مطرح است و با عدم قطعیت فیلم جهان پهلوان تختی افخمیساخته شده است. به شخصیت کاریزماتیکی مثل تختی جفا شده که پهلوانی اش در سایه قرارگرفته است.

در این میان نبوی با اشاره به اینکه هر ملتی تاریخی دارد وبا تاریخش زندگی می کند و به نوعی این تاریخ را در روزگار معاصر خود بازتولید میکند، گفت: تا زمانی که آن جامعه وجود دارد این سیر ادامه خواهد داشت مگر اینکههویت فرهنگی خود را از دست بدهد. در جوامع شرقی به طور عام و در جامعه ما به طورخاص، اتفاقاتی داریم که موتور محرک ما بوده اند. در تاریخ اسطوره مان هم پهلوان وهم اسوه داریم اما سینما خودش را از اینها محروم می کند.

بعد از جنگ دچار روزمرگی شدیم

طوسی در پاسخ به بیان نبوی، تصریح کرد: هنرمند مقداری حساساست و باید مورد مراقبت قرار بگیرد که بخشی از این مراقبت باید در بستر سیاسی واجتماعی جامعه انجام شود. متاسفانه ما بعد از جنگ دچار روزمرگی شدیم که اینروزمرگی موجب غفلت می شود.

سیاه لشکر در ساحت قهرمان در آثار حاتمی کیا

او ادامه داد: مسیر فیلمسازی آقای حاتمی کیا را در نظربگیرید. در فیلم های «مهاجر» و «دیده بان» قهرمان هایی می بینید که اصرار بهقهرمان شدن ندارند. آر پی جی زن فیلم «دیده بان» با آن هیکل خپل که آر پی جی راحمل می کند با آن موسیقی آقای گوگردچی این را به یک حس عارفانه تبدیل می کند. اینآدم سیاهی لشکر در ساحت قهرمانی قرار می گیرد.

این قاضی بازنشسته دادگستری به پایان بندی فیلم «از کرخه تاراین» اشاره کرد و گفت: حضور رفیقی در کنار لحظات پایانی زندگی رفیقش را به گونهای تغزلی و عارفانه می کند که تماشاگر با این شخصیت فیلم، وداع قهرمانانه می کند.فیلمساز در یک نقطه تاریخی در فیلم «آژانس شیشه ای» واکنش اعتراضی خود را نشان میدهد و هم حرکت عدالت خواهانه را تجربه می کند. هیچ ابایی هم ندارد که بگویند نگاهتعدالت خواهی آنارشیستی است.

او معتقد است در یک شرایط ناکارآمد، آنارشیست شدن یک قهرماناجتناب ناپذیر است و افزود: بعد از آژانس شیشه ای که قله ای برای سینمای حاتمی کیااست، رفته رفته آقای حاتمی کیای اصولگرای آرمان خواه عدالت خواه در فیلم «موجمرده» در موقعیتی انفعالی قرار می گیرد. نمی خواهم بی رحمانه از واژه انفعالاستفاده کنم انگار مقداری دچار تردید شده اند.

طوسی اضافه کرد: برای حوزه های روشنفکرانه باید تریبون قائلشد ولی نه وقتی که قهرمان فیلم را جلو آوردی و دلایل متقاعدکننده برای واقعیتتاریخی و تبارشناسی اش داری و حتی بر اساس یک نگاه کهن الگویی، ساحت حماسی اسطورهای برایش ببخشی بدون اینکه اصرار به اسطوره شدن قهرمان داشته باشی. در فیلم های«بادیگارد» و «به وقت شام» و «چ» دارد بازنگری صورت می گیرد.

فیلمسازانی چون حاتمی‌کیا نباید ابایی ازاسطوره سازی داشته باشند

عضو هیئت انتخاب فیلم های بخش مسابقه سینمای ایران و فیلمهای کوتاه در بیست و دومین جشنواره فیلم فجر با تاکید بر اینکه بردن نام آقایحاتمی کیا به عنوان نمونه است، گفت: فیلمسارانی مثل حاتمی کیا نباید ابایی از ابرازو تصویرگری ساحت حماسی و اسطوره سازی داشته باشند. حتی می توانند واکنش نشان بدهدکه چرا این قهرمان دارد در داوری های نه چندان منصفانه به بایگانی تاریخ سپرده میشود. من می توانم او را از آرشیو بیرون بکشم و برایش یک موقعیت باورپذیر وپیشنهادکننده داشته باشم. نمونه هایش در اقتباس های ادبی ما کم نیست. یکسری نوشتهدر حوزه هست که هنوز شناسایی نشده اند. ساخته شدن این فیلم ها بهتر از ساخته نشدنشاست.

پاشنه آشیل سینمای کیمیایی از دست دادنقهرمانانش است

طوسی تصریح کرد: فیلمسازی که من عقبه اش را با چند فیلمماندگار مانند قیصر و داش آکل و گوزن ها گفتم رفته رفته قهرمان خود را از دست میدهد و این پاشنه آشیل سینمای آقای کیمیایی می شود. در آخرین فیلم آقای کیمیایی بهنام «قاتل اهلی»، قهرمانی دارد که انگار آقای کیمیایی جلوتر از من مخاطب دوستشندارد و فرصتی برای ابراز وجود نمی دهد. به نظر من اینها کنتراست ایجاد می کند.

مجله شبانگاهی «چشم شب روشن» به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی وبا اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه ساعت 23 از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.