به گزارش خبرگو ، محمدعلی فیاضی کارشناس گردشگری در قالب یادداشتی تحلیل به توسعه گردشگری پایدار براساس تدوین کدهای اخلاقی و اسلامی مرتبط با ویژگی های  اسلامی و ایرانی پرداخته است.

متن این این یادداشت به این شرح است؛

 جاذبه دلفریب گردشگاه‌های این سرزمین خود  مهمترین دلیل سفر گردشگران  خارجی در  گذشته به ایران بوده است. ایران از جمله کشورهای منطقه خاورمیانه است که  نسبت به پاسداشت مسائل اخلاقی ویژه حساس  بوده و در آن رعایت  برخی از باید و نبایدهای اخلاقی  و عرفی خاص  از سوی گردشگران خارجی و داخلی مورد انتظار است. در این مقاله به  ضرورت رابطه اخلاق با تاکید بر اخلاق اسلامی در مدیریت گردشگری اسلامی ایران  و اثر آن بر توسعه پایدار پرداخته شده و کدهای اخلاقی و اسلامی لازم ارائه خواهند شد.

گردشگری نوین پدیده ای متفاوت از گذشته، دارای ویژگی ها و خصوصیاتی است که در راستای توسعه پایدار باید مورد توجه قرار بگیرد. گردشگری به شکل فعالیتی زنده و پویا از گذشته تا به امروز روندهای متفاوت و متنوعی را گذرانده است. توسعه صنایع و تسهیل سفر با حمل و نقل عمومی موجب جابجایی سریع و آسان گردشگران را به دورترین  نقاط دنیا فراهم و پدیده گردشگری انبوه با تبعات زیست محیطی را شکل داد.

امروزه از گردشگری به عنوان صنعت بدون آلایندگی، سازگار با محیط زیست و واجد ویژگیهای فرهنگی یاد می شود. این صنعت می تواند زمینه اشتغالزایی، کسب درآمد و معیشت پایدار برای جوامع انسانی را فراهم آورد. توسعه گردشگری و لزوم رعایت اصول پایداری، رویکردهای توسعه را متوجه گردشگری مسئولانه، اکوتوریسم، بوم گردی، گردشگری سلامت و ... ساخته است. براین اساس گردشگری باید بتواند به عنوان سفیر صلح و دوستی بین فرهنگ ها با رعایت موازین و اصول پذیرفته شده جوامع مقصد عمل کند.

گردشگران به عنوان جامعه میهمان دارای ارزش ها و باورهای فرهنگی متنوع هستند، اما با ورود به جامعه میزبان برای کسب پذیرش و استقبال باید ضمن حفظ شئون و اصول پذیرفته شده آن جامعه، احترام و ادب را رعایت و احساس تعلق خاطر را نسبت به آن سرزمین داشته باشند. در واقع گردشگران مسئولان فرهنگی مسئولیت پذیری هستند که باید به حفظ محیط زیست و فرهنگ سایر جوامع احترام بگذارند. جوامع میزبان نیز با توجه به اینکه از محل درآمدهای گردشگری به توسعه ای فراخور دست یافته اند باید بتوانند تعامل مثبت و سازنده ای را با گردشگران برقرار سازند آنگونه که گردشگران را متقاعد کنند که دوباره از این مقصد بازدید کنند. بنابراین گردشگری فعالیتی دو سویه است. اما باید به این مهم نیز توجه داشت که درصد قابل توجهی از گردشگران در سطح جهان با علایق و سلایق مختلف و انگیزه ها و اهداف متفاوت اقدام به گردشگری می کنند، از این رو باید به یک شیوه نامه یا دستورالعمللی هماهنگ برای جوامع گردشگر پذیر دست یافت تا بتوان کدهایی را تدوین و افراد را ملزم به رعایت آنها ساخت. این کدها می توانند برنامه های فرهنگی نگارش یافته ای براساس ویژگی های جوامع مقصد باشد، نه یک برنامه جهانی دیکته شده برای همه فرهنگ ها.

تدوین قوانین و مقررات خشک و بی روح الزام آور در قالب ضوابط اخلاقی برای همه مقصدهای گردشگر پذیر  کشورهای عضو سازمان جهانی گردشگری، در واقع موجب سلب هویت متنوع  گردشگری و کسب تجارب متفاوت برای گردشگران   شده و مقصدها را شبیه یکدیگر می سازد. بنابراین باید کدهای اخلاقی مورد نیاز که از سوی جامعه میزبان و میهمان باید رعایت شوند را بومی سازی و مبتنی بر ویژگیهای فرهنگی  اجتماعی هر مقصد تدوین کرد.

درآمدهای گردشگری به حیات خویش ادامه می دهند. بنابراین رعایت استانداردهای بین المللی از یک سو و از سوی دیگر رعایت اصول اخلاقی بومی می تواند زمینه توسعه پایه ای گردشگری  اخلاق مدار را فراهم آورد. گردشگران هم با توجه به جامعه و فرهنگ خود دارای باورها و عقاید خاص بوده که با قوانین ملی و بین المللی سفر و  کدهای اخلاقی تدوین شده برای هر مقصد باید هماهنگ باشند، تا بتوانند سفیر گردشگری شایسته ای میان فرهنگ مبدا و  مقصد باشند. اخلاق اسلامی واجد آداب اسلامی و شرایط ویژه ای است که در مقصدهای گردشگری  رعایت آن ضروری است.  دستورات دینی مورد اعتقاد جامعه میزبان باید از سوی گردشگران  مورد پذیرش قرار گرفته و در چارچوب آن رفتار شود.

جامعه بین الملل کدهای اخلاقی را برای گردشگران تدوین کرده است، اما این کدها در جوامع اسلامی  اختصاصا دارای مبانی مخصوص به خود است و باید آنها را نیز به گردشگران ارائه داد ... در یک مقصد گردشگری با توجه به ویژگی های فرهنگی و طبیعی آن به ویژه آداب و اخلاق اسلامی چه کدهایی لازم است از سوی  عرضه کنندگان خدمات گردشگری مانند بنگاههای اقتصادی کسب و کار گردشگری، مردم و مسئولان محلی به عنوان ذینفعان اصلی مورد توجه قرار بگیرد و همچنین از سوی عوامل تقاضا یعنی گردشگران چه کدهای اخلاقی در راستای حفظ شئون اسلامی باید رعایت شود.  

هدف از تدوین کدهای اخلاقی گردشگری در کشور دست یافتن به اصول توسعه پایدار گردشگری با رعایت موازین اخلاقی و اسلامی از سوی جامعه میزبان و میهمان با توجه به شرایط و ویژگی های فرهنگی و زیست محیطی مکان جغرافیایی است. کدهای رفتاری یکی از ابزارهای رایج برای این موضوع است.

کدهای رفتاری:

یکی از ابزارهای سازمانی برای تحقق اخلاق حرفه ای، تدوین، آموزش، اعمال و نظارت بر پیروی از کدها و استانداردهای رفتاری است.  مدیرانی که از دغدغه های اخلاقی برخوردار بوده اند، همت خود را صرف تهیه فهرستی از بایدها و نبایدهای رفتاری کرده اند. رعایت این بایدها و نبایدها ضامن ارزشمند بودن رفتار صاحبان حرفه و شاغلان، در آن کسب و کار است. این بایدها و نبایدها، الگوی رفتاری ارتباطی افراد سازمان را با یکدیگر و نیز با مشتری، ارباب رجوع و سایر افراد ذینفع در موقعیتهای مختلف ترسیم می کند. فهرست الزامات و تعهدات اخلاقی که به صورت بایدها و نبایدها تدوین می شود، غالباً کدهای رفتاری و یا آیین نامه های اخلاقی نامیده می شوند. (فرامرز فراملکی، ۱۳۸۵، ۱۴۸)

ضرورت پرداخت به اخلاق گردشگری

گردشگری از سال ۱۹۴۵ تا امروز تحولات بسیاری را پشت سر گذاشته است و از گردشگری انبوه به گردشگری کیفیتی تبدیل شده است. اگر چه از قرون وسطی تا قرن هجدهم شمار زیادی از ساکنین اروپا قادر به مسافرت بودند، اما در آن زمان، مسافرت هنوز منحصر به بخش کوچکی از نخبگان ثروتمند بود. پس از عصر انقلاب صنعتی و به ویژه بعد از قرن هجدهم بود که مسافرت برای درصد قابل ملاحظه ای از مردم دست یافتنی تر شد. (میسون، ۱۳۸۷: ۲۰)

توسعه  عنان گسیخته گردشگری در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰  که بدون توجه به اصول پایداری و احترام به محیط (هم طبیعی و هم انسانی) انجام گرفته بود، منجر شد تا به تدریج، سیاست گزاران گردشگری در سطوح محلی، ملی و بین المللی در پی یافتن راهکارهایی برای کاستن از اثرات منفی گردشگری باشند. این روند به خصوص در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ همزمان با افزایش آگاهی های عمومی، مشخص تر شدن اثرات بی توجهی به محیط و برگزاری نشستهای تاثیرگزاری همچون نشست ریو در سال ۱۹۹۲ بود. (مستولی زاده، ۱۳۸۷)

امروزه مدیریت گردشگری بدون در نظر گرفتن چارچوب ها و موازین اخلاقی امکان فعالیت کار آمد و اثر بخش در این حوزه را نخواهد داشت. حال از آنجا که کشور ما نیز یکی از اعضاء کمیته ی اخلاق گردشگری در دنیا محسوب می شود آشنایی با اصول اخلاقی و در نظر گرفتن آنها در فعالیت های مدیریتی ضروری است.

اخلاق گردشگری از نظر اسلام  (قرآن و احادیث و روایات) :

سیر و سفر در فرهنگ اسلامی از جایگاه ویژه ای برخور دار است و در قرآن کریم و در روایات اسلامی بر انجام  تاکید شده است. سفر از ضروریات زندگی بشر امروز است که همواره از ابتدای خلقت انسان تا کنون با وی همراه  بوده است. در سایه سیر و سفر حق و حقیقت برای انسان آشکار شده و او را به کمالات روحی و سجایای اخلاقی رهنمون می شود و در پرتو آن، خوی افراد همچون آینه ای روشن و آشکار می شود.

یکی از مهمترین آداب در سیر و سیاحت اخلاق نیک و پسندیده است و از جمله مواردی است که در قرآن کریم و احادیث ائمه معصومین(ع) به آن سفارش شده است.

توسعه پایدار:

پایداری، مفهومی است که به تناوب در توسعه، برنامه ریزی و مدیریت گردشگری مورد استفاده قرار می گیرد. این مفهوم معمولا با واژه هایی نظیر گردشگری سبز و یا طبیعت گردی مرتبط است. استفاده امروزی از واژه پایداری به زمان ارائه گزارش برونتلند در سال ۱۹۸۷  باز می گردد.

این کنفرانس راهکارهای مشخصی را در ارتباط با توسعه پایدار پیشنهاد کرد از جمله راهکارهایی که در جهت توسعه ی گردشگری پایدار مطرح گردید عبارتند از:

تغییر در الگوی مصرف، ارائه ی برنامه های اجتماعی و فرهنگی متناسب با جامعه ی میزبان، توجه به گروهها و جوامع عملی و منافع اقتصادی و توجه به محیط زیست وحفظ طبیعت است  گردشگری پایدار نتیجه ی ضرورت و نیاز پاسخگویی و مقابله با اثرات منفی این صنعت در کشورها و یا به طور کلی مقاصد گردشگر پذیر است.

گردشگری پایدار جزء توافقات حاصل در دستور کار اجلاس ۲۱ قرار گرفت. و هدف اصلی در بسط معنایی گردشگری پایدار، ارائه ی روشهای منطقی در بهره گیری از منابع طبیعی و انسانی و ممانعت از به کارگیری غیر علمی این منابع است. گردشگری به عنوان عاملی در تغییرات اجتماعی و فرهنگی به شمار می رود، نیاز به تدوین ضوابط اخلاقی و اسلامی از اهمیت وافری برخوردار است. توجه به اخلاق در این مقصدها زمینه هایی را فراهم می کند تا آثار مثبت گردشگری افزایش و آثار منفی آن کاهش یابد و می توان گفت، گردشگری مبتنی بر اخلاق اسلامی در جامعه ایران لازمه ی توفیق در گردشگری پایدار است.

کدهای اخلاقی، مشتمل بر ده ماده است که نه ماده  آن حکایت از قوانین بازی برای مقصدها، دولت ها، متصدیان تور، برنامه ریزان،  کارگزاران مسافرتی، کارکنان و مسافران می کند و ماده  دهم آن بر نکات اجرایی مورد توجه در آن تاکید دارد.

تلاش برای متعهد کردن جامعه  جهانی به حفاظت از محیط زیست و رعایت اخلاق در توسعه گردشگری، در دستور کار بسیاری از سازمانها، نهادها و تشکیلات ملی و بین المللی قرار گرفته است. صدور منشور جهانی اخلاق برای گردشگری، حاصل بخشی از این تلاشهاست. این منشور مجموعه کاملی از اصولی است که هدف آن هدایت فعالان ذینفع در توسعه ی این صنعت از جمله دولتهای مرکزی و محلی و همچنین ملاقات کنندگان داخلی و خارجی است. (کاظمی، ۱۳۸۶ :۱۳۸-۱۳۶)

پنج هدف برای این نوع کدها مشخص شده است:

- به عنوان کاتالیزوری در برقراری گفتمان میان دولت و دیگر مجموعه های گردشگری عمل کند.

- در دولت و صنعت گردشگری احساس نیاز نسبت به اعمال

- مدیریت زیست محیطی مناسب و صحیح را ایجاد کنند.

- آگاهی گردشگران در خصوص لزوم داشتن رفتارهای مناسب را افزایش دهند.

- جامعه ی میزبان را از ضرورت حفاظت زیست محیطی آگاه کنند.

- همکاری میان سازمانهای دولتی، جوامع میزبان، صنعت گردشگری و NGO ها را ترویج کنند.

کدهای اخلاق در حین فراهم کردن پیشنهادات و دستورالعملها، آموزش را نیز دنبال می کنند.

اینطور به نظر می رسد که این اصول و رهنمودها اساساً با اثرات زیست محیطی و ارتقای مدیریت محیط زیست مرتبط هستند. گرچه  پیام کدهای گردشگری تنها محدود به موضوعات زیست محیطی نمی شود و بر موضوعات اجتماعی- فرهنگی نیز دلالت دارند. (مسیون، ۲۵۶:۱۳۸۷)

نکته مهم در مورد کدهای اخلاقی این است که این کدها، قانون نیستند. بلکه اصول پذیرفته شده ای هستند که ضمانت اجرایی شدن آنها عوامل درونی و شخصیتی افراد است. در کدهای اخلاقی زور و اجبار کارساز نیست، بلکه میزان مسئولیت پذیری افراد، ملاک عمل می باشد. (مستولی زاده، ۱۳۸۷)

رعایت الزامات اخلاق اسلامی در گردشگری ایران:

رعایت حجاب اسلامی در ایران الزامی است، شاید رعایت حجاب به نظر گردشگران مشکل به نظر آید. اما اصلاً جای نگرانی وجود ندارد، در صورتیکه حفظ حجاب فراموش شود جریمه آن یادآوری و تذکراست، که لحن مهربان و دوستانه لازم است.

- رنگ: در ایران مسئله رنگ وجود ندارد. شما می توانید لباسهای با رنگ روشن و تیره استفاده کنید.

ـ مو: موها باید پوشیده شود، این  امر از آموزه های دین اسلام است و هر زن مسلمان باید انجام دهد. برای گردشگر خارجی یک روسری که بخشی از سر پوشیده شود طبیعی است.

ـ بدن: لباسها به گونه ای باشد که بدن و دست و پا پوشیده شود.

ـ غذا: در ایران از خوردن گوشت بعضی حیوانات اجتناب می شود، حیوانات حتماً بایستی ذبح اسلامی شوند.

ـ نوشیدن مشروبات الکلی در ایران ممنوع است.

نتیجه گیری

اخلاق از ضروریات زندگی اجتماعی بشر بوده ودر اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است، حال آنکه این واژه جهت برقراری ارتباط و سیر وسیاحت، در زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی باشد.

تصمیم گیری در حوزه گردشگری بدون توجه به مولفه های اخلاقی و عدم رعایت شئون اسلامی واقع بینانه نیست و توجه به اخلاق جزء بایسته های گردشگری است.

در این مقاله سعی شده  تا با رعایت اخلاق اسلامی در گردشگری و با تکیه بر احکام و مسائل شرعی گردشگری نمودی از فرهنگ جامعه اسلامی  به کشورهای دیگر انتقال یافته و باعث شناخت دیگر کشورها نسبت به اخلاق اسلامی در گردشگری شود و زمینه را جهت رشد و پیشرفت مباحث اخلاقی مهیا می کند.

گردشگری با رعایت اخلاق اسلامی علاوه بر ترویج فرهنگ اسلامی، در سفر باعث اثرات سازنده تربیتی در جهت پرورش شخصیت اخلاقی گردشگران خواهد بود.

منابع:

- احد، فرامرز قراملکی(۱۳۸۵)  تاملی در اخلاق جهانی با تاکید بر بیانیه های هانس کونگ و سویدلر، نامهی حکمت. شماره ۱، ۱۳۸۲،

منبع:مهر