به گزارش خبرگو ، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید محمد بهشتی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری این مطلب را در سومین نشست تخصصی ایران کجاست، ایرانی کیست (مطالعات طرح آمایش سرزمین) در محل سازمان برنامه و بودجه مطرح ساخت.
او با اشاره به وجود این ذهنیت که فکر غربی، فکری جهانی است، درباره غرب و آنچه که در حوزه فرهنگ غربی است سخن گفت.
بهشتی با اشاره به تفاوت فرهنگ ها، در توضیح منشا این تفاوت به تعریف فرهنگ پرداخت و گفت: فرهنگ، دانایی حاصل از تعامل تاریخی انسان با محیط به قصد حفظ بقا در شرایط بحرانی و فراهم کردن شرایط حداکثری زیست در وضعیت عادی است.
او در توضیح لزوم ایجاد تعامل برای رسیدن به دانایی گفت: هیچ محیطی نیست که برای فراهم کردن شرایط زیست ضرورتی به تعامل انسان با آن وجود نداشته باشد.
او تفاوت محیط را سرمنشا تفاوت فرهنگ ها دانست و گفت: اگر فرهنگ چین با فرهنگ هند، مصر، ایران، اروپا و غیره فرق دارند در وهله نخست به خاطر محیط های متفاوت آنها است.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: یک جامعه انسانی به اعتبار منابع مورد نیاز در یک محیط، برای بار نخست وارد آنجا می شود این در حالی است که اگر جایی فاقد منبع زیستی باشد انسانی وارد آن نمی شود.
او اظهار داشت: معمولا در همه محیط های قابل زیست و برخوردار از منابع حتما موانع زیستی نیز وجود دارد به عبارت دیگر ما با دوگانه منابع و موانع زیستی مواجه هستیم.
او در ادامه به مقایسه منابع و موانع زیستی در محیط های مختلف پرداخت و گفت: طیفی از بسیار کم تا بسیار زیاد از منابع و موانع در محیط های مختلف وجود دارد، از سوی دیگر منابع متنوع هستند و باید زنجیره ای از منابع داشته باشیم در غیر اینصورت برای شرایط زیست کافی نخواهد بود.
بهشتی منابع را به دو گروه بالقوه و بالفعل تقسیم کرد و گفت: در مصر رودخانه نیل به عنوان منبع بالفعل آب محسوب می شود در حالی که در بسیاری از نقاط ایران منبع آب، بالقوه و به صورت سفره های زیر زمینی است که مشهود نبوده و پشت حجابی از زمین واقع شده است.
شرق چین، بهشت روی زمین
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری موانع را نیز به صورت بالقوه یا بالفعل دانست و گفت: طوفان های موسمی در بنگلادش یا بادهای ۱۲۰روزه سیستان در ایران یک مانع بالفعل زیستی است که پشت حجابی از زمان پنهان نیست و ما می دانیم چه زمانی اتفاق می افتد اما زلزله، سیل یا خشکسالی در ایران موانع بالقوه هستند که اگرچه می دانیم شاید خواهند امد اما زمان و شدت وقوع آن را نمی دانیم.
او با اشاره به وجود تفاوت و تنوع محیط ها از نظر منابع و موانع اعم از بالقوه و بالفعل و همچنین وضعیت زنجیره منابع گفت: حاصل همه این ها ماتریسی را به دست می دهد که در بهترین موقعیت عدد ۱۰ را به ما نشان می دهد که در واقع محلی مانند بهشت است و در آن منابع کاملا بالفعل و بسیار غنی و موانع بسیار نادر هستند، شرق چین یکی از این مناطق است.
بهشتی افزود: مناطقی که عدد ماتریس به ۲ نزدیک می شود، کمترین ارزش زیستی را دارد، این محیط ها از نظر منابع فقیر، زنجیره منابع ناکامل و موانع زیستی بزرگ و شدید بوده و شرایط زیست به قدری سخت است که ناممکن می شود.
وی با اشاره به طبقه بندی مناطق مختلف براساس اعداد این ماتریس از محیط های بینابینی، بهشت آسا، مستعد و برخوردار نام برد.
او گفت: در محیط بینابینی به دلیل کامل نبودن زنجیره برای زیست باید حرکت کرد و برای تامین و استفاده منابع از محلی به محل دیگر کوچ کرد.
او از ویژگی های مناطق بهشت آسا به وجود منابع بالفعل فراوان با زنجیره کامل همراه با موانع کم و نادر اشاره کرد و در تعریف محیط مستعد گفت: در این محیط موانع و منابع، هردو فراوان اما بالقوه هستند، مثل محیط ایران که محیطی مستعد و بالقوه است.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محیط برخودار را محیطی با منابع و موانع بالفعل دانست و در تفاوت این محیط با محیط مساعد گفت: در محیط مساعد، منابع بزرگتر از موانع هستند اما در محیط برخوردار موانع بزرگتر از منابع هستند.
او همه اروپا را دارای محیطی برخوردار دانست و گفت: منظور از اروپا، تاریخ اروپا است و نه اروپای امروز چرا که امروزه به قدری دخل و تصرف در اروپا صورت گرفته است که شباهت زیادی به اروپای تاریخی ندارد.
بیشتر جنگل های اروپا در قرن ۱۹ کاشته شده اند
بهشتی گفت: جنگل هایی هم اینک که در اروپا می بینید عمدتا در قرن ۱۹ کاشته شده است و شاید فقط ۵ تا ۶ درصد جنگل های اروپای امروز، جنگل های اصیل و قدیمی است که تبار آنها جنگل های هیرکانی گیلان و مازندارن است چرا که در قرن ۱۵ -۱۶ همه جنگل ها تراشیده شده اند.
او افزود: بیشتر جمعیت بشر در محیط های مساعد مثل هندوستان، چین و آسیای جنوب شرقی قرار دارند و در مرتبه بعدی اروپا و آمریکای شمالی با محیط های برخوردار جمعیت را در خود جای داده اند و محیط های مستعد مثل خاورمیانه در مرتبه سوم قرار دارند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به نظم شگفت آور موجود در سطح کره زمین گفت: در شمالی ترین لایه ها، یخبندان و اقلیم قطبی، در لایه های بعدی اقلیم دوفصلی با جنگل های سوزنی برگ را داریم و سپس لایه ای متشکل از علفزار، مرتع و بدون درخت و نیز لایه ای از جنگل های معتدل و پهن برگ در اروپا و چین را شاهد هستیم.
او در ادامه به منطقه گرم و مرطوب استوایی اشاره کرد و گفت: کره زمین دارای یک کمربند بیابانی است که ایران هم در این کمربند قرار دارد.
به گفته وی، مردم اروپا در محیط جنگلی معتدل برگ پهن زندگی می کردند اما اروپای امروز شبیه اروپایی که بشر وارد آن شده و تاریخ طولانی را سپری کرده، نیست.
اروپا بسیار دیرتر از سایر قاره ها زیست پذیر شد
بهشتی در ادامه اظهار داشت: اصولا اروپا با وجود محیط طبیعی مطلوب نسبت به آسیا و اروپا بسیار دیر زیست پذیر شده است، حدود ۴ میلیون سال پیش که نخستین گونه انسان ریخت ها پدید آمدند، در افریقا زاده شدند و سپس وارد اروپایی شدند که سراسر یخبندان و سردسیر بوده است.
او افزود: وقتی انسان راست قامت حدود ۲ میلیون سال پیش از افریقا خارج می شود، اروپا همچنان یخ بندان بوده و شواهد انسان ابزار ساز در اروپا بسیار کم است.
وی قدیمی ترین شواهد موجود انسان هوشمند (نیای ما) متعلق به حدود ۱۵۰هزار سال پیش در افریقا اشاره کرد و گفت: این انسان حدود ۱۰۰هزار سال پیش از افریقا به منطقه ای که ما هم اکنون در آن زندگی می کنیم، قدم گذاشت اما این انسان هم خیلی دیر وارد اروپا شد و در واقع کهن ترین شواهدش در اروپا به ۵۰هزار سال پیش است.
به گفته بهشتی، نه تنها زیست پذیری در اروپا در مقایسه با سایر قاره ها خیلی دیرتر اتفاق افتاد، بلکه تمدن هم به نسبت سایر قاره ها دیرتر وارد اروپا شد و هرچقدر ما به سمت غرب و شمال اروپا می رویم می بینیم که اینها دیرتر وارد جهان متمدن شده اند.
او با اشاره به این که به طور متوسط از حدود ۵ هزار سال پیش، شاهد نخستین انسان های یکجا نشین در اروپا هستیم، گفت: این در حالی است که این تاریخ در ایران حتی به ۹ هزار سال پیش هم می رسد.
پیش یخبندان در اروپا حدود ۱۸هزار پیش
بهشتی با بیان این نکته که در ۱۸ هزار سال پیش سطح اروپا عمدتا یخبندان بود، گفت: ۷ هزار سال پیش که در کاشان سیلک را داریم که سفال داشته و نزدیک به فلز کاری است، در اروپا یخبندان به سمت شمال عقب نشینی کرده و جنگل های بسیار متراکم این قاره را در بر گرفته است.
او به اشاره به ورود دیرهنگام کشاورزی به اروپا گفت: در حالی که در ایران آثار کشاورزی ۱۲ هزار ساله وجود دارد، در ایتالیا مردم ۶-۷ هزار سال کشاورزی می کردند.
او درباره جهش ژنتیک انسان در اروپا گفت: هرچقدر به سمت شمال غربی این قاره حرکت می کنیم جهش ژنتیک جوان تری را شاهد هستیم.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: آغاز عصر نوسنگی در ایران مربوط به ۹ هزار سال پیش است اما در اروپا ۴۵۰۰ سال پیش طلایه داران نوسنگی وارد شدند.
او به مومیایی های باتلاقی در اروپا اشاره کرد و گفت: مومیایی های باتلاقی، انسان هایی بودند که در باتلاق و مرداب غرق شده و به صورت مومیایی در آمدند و باستان شناس ها موفق شدند با برسی دی ان ای آنها، عناصر زیستی آنها را تشخیص دهند.
به گفته وی، تمدن هایی مانند روم باستان و یونان باستان در مقایسه با تمدن های مصر باستان، بین النهرین و ایران، هند باستان و چین، جوان تر هستند.
جنگل و باتلاق موانعی بر سر راه ورود به اروپا
بهشتی با اشاره به وجود موانع زیاد ورود به اروپا، از مهمترین موانع، جنگل را نام برد و گفت: جنگل مصالح ساختمانی بسیاری در اختیار انسان قرار می دهد که با آن می توان تمدن های بزرگ ساخت، همچنین جنگل منابع غذایی در اختیار انسان قرار می دهد اما برای بهره مندی از این منابع در وهله نخست باید موانع را از سر راه برداشت.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تاکید بر این که در طول تاریخ حیات انسان در اروپا، همواره بشر با جنگل در یک کشمکش دائمی و بی رحمانه به سر می بردند، گفت: در آن زمان درختان تنومند چندصد ساله ای وجود داشت که چترشان اجازه نمی داد آفتاب به زمین برسد همچنین بارندگی های بسیار شدید، همه زمین را تبدیل به باتلاق گسترده کرده بود که انسان اصلا نمی توانست وارد این منطقه پردرخت و پر باتلاق شود.
او با اشاره به وجود موزه های باتلاقی در اروپا گفت: این در حالی است که در کشورهایی مانند ایران، چین و هند و ... اصلا مومیایی باتلاقی وجود ندارد و این مومیایی ها ویژگی اختصاصی اروپا هستند.
او در ادامه از کک به عنوان یکی دیگر از عواملی نام برد که به شدت زیست پذیری را در اروپا سخت کرده بود.
ترس های مردم قاره اروپا
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به این که در اروپا چیزهای فراوانی وجود داشته است که مردم از انها به شدت می ترسیدند، گرگ را مثال زد.
او افزود: گرگ در ذهنیت ایرانی ها، چینی ها، هندی و امثالهم، موجودی ترسناک نیست که مانع زندگی شده و در اسطوره های ما جایگاه بسیار وحشت آوری پیدا کند به طور مثال در اسطوره های ترکی، گرگ به مثابه پدر و حامی است.
وی با تاکید بر این که گرگ در اروپا یکی از مظاهر ترس و وحشت است، به چندین اسطوره در این زمینه از یونان و روم باستان از جمله انسان گرگ نما اشاره کرد و گفت: در داستان های عامیانه اروپا نیز داستان های زیادی درباره گرگ وجود دارد که یکی از معروف ترین آنها شنل قرمزی است.
او افزود: گرگ همچنان در ساحت روایی مردم اروپا موجود ترسناکی است تا جایی که هنوز هم اگر در فیلم های اروپایی شبی با قرص ماه کامل همراه با صدای زوزه گرگ نمایش داده شود، به معنی وقوع یک اتفاق بد است این در حالی است که در فرهنگ ایرانی قرص ماه برای تشبیه صورت یار استفاده می شود.
بهشتی در ادامه افزود: در آن زمان وقتی در شب قرص ماه کامل بود، نور برای حرکت شبانه وجود داشت اما حرکت در شب همراه با تهدید گرگ بود و به این ترتیب این ترس و تهدید در خاطره مردم اروپا تا امروز باقی مانده است.
به گفته وی، در تاریخ اروپا موجودات زیادی هستند که اگرچه امروز به قصه های جن و پری تبدیل شده اند اما روزگاری مردم با آنها زندگی کرده و از به شدت از آنها می ترسیدند تا جایی که قبل از خروج از خانه دعا می خواندند، البته این دوران خیلی هم دور نیست و حتی تا یک قرن قبل هم در اروپا افرادی بودند که از این الگوهای مذهبی پیروی می کردند و به ارواح جنگل، مردان درخت نما، اسب تک شاخ باور داشتند.
زمانی که طبیعت اروپا، دشمن انسان بود
بهشتی گفت: طبیعت برای انسان های که قصد ورود و زندگی در اروپا را داشتند، مانند دشمنی بود که در نخستین قدم باید آن را عقب رانده و نابود می کردند.
او تاکید کرد: امروز ما نمی توانیم تصور کنیم که فردی در مورد آلمان بگوید که "فارغ از خطراتی که این پهنه منفور و ناشناخته طبیعت دارد، چه کسی حاضر است آسیای صغیر و افریقا و ایتالیا را رها کند تا سرزمین ژرمن ها را با مناظر زشت و آب و هوای نامطبوع و ظاهر غمگینش موطن خود اختیار کند" با این حال این واقعیتی است که ۲هزار سال پیش یک سردار رومی در نامه اش برای یکی از همراهان خود نوشته است.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: در قرن ۹ میلادی، راهبی که از طرف واتیکان به بلژیک فرستاده می شود، تا بر ویرانه هایی که ۱۵۰ سال قبل آتیلا از بین برده بود یک دیر بسازد، در نامه ای به واتیکان اعلام می کند که شهر زیر جنگل دفن شده است و چیزی قابل مشاهده نیست!
او گفت: در چنین محیطی انسان مجبور به از بین بردن موانع زیستی است و تا قبل از آن چاره ای ندارد جز این که در نسبت سیالی با مکان به سر برده و دایم در حال گریختن باشد، چنانچه در چهره عشایری اروپا که ما تصوری از آن نداریم، چنین وضعیتی وجود داشته است.
وی افزود: این افرادهر وقت می خواستند از محیط امن کوچک خود بیرون بروند، زره پوش بر تن می کردند و دایم برای همه تهدیدات آماده بودند و باید همواره کمین می کردند تا بتوانند خود را سیر کنند و مانند دزدها خود را به یک محیط وحشتناک پرتاب می کردند و مواد غذایی مورد نیازشان را بر می داشتند و بلافاصله به جامعه کوچک خود باز می گشتند.
او درباره ویژگی های دیگر این افراد گفت: آنها همواره محتاطانه رفت و آمد می کردند، فرصت طلب و دایم در حال تغییر موقعیت بودند. دغدغه زندگی انها حفظ بقا بود و فرصت نداشتند به بسط زندگی خود فکر کنند و هراس مرگ مانند سایه ای بر سرشان حاکم بود.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان این که انسان برای زندگی در چنین محیطی باید یک قفس امن برای خود بسازد، گفت: برای این که بتوان زندگی را از حالت حداقلی ارتقا داد باید در قفس تعادلی را برقرار ساخت که مهمترین رکن آن این است که تعادل محیط زیستی موجود را نداشته باشد.
او با اشاره به این که طبیعت در زمین دارای اکوسیستمی پویا و زنده است، گفت: در تاریخ هند و چین و ایران نمی بینیم که انسان برای ایجاد محیط دست ساز تعادل محیط را برهم بزند یا آن را تغییر بدهد بلکه سعی می کند آن را به نحوی منظم کند که این تعادل حفظ شود اما در اروپا در طول تاریخ انسان مجبور بود تعادلی علیرغم سامانه طبیعی را در محیط مسکونی خود به وجود بیاورد.
بهشتی با تاکید بر این که عضو نبودن در سامانه یک رکن اساسی در تفکر اروپایی برای به وجود آوردن محیط مطلوب زندگی است، گفت: دلیل اصلی این تفکر این است که سامانه به محض غفلت انسان اروپایی شروع می کند به این که محیط را به نفع خود از او پس بگیرد.
او با بیان این نکته که هسته های زیستی که به صورت مصنوعی به وجود آمده برای تبدیل شدن به یک تمدن باید مراحلی را طی کند، گفت: نخستین مرحله این است که محیط مصنوع بتواند از فرد دفاع کرده و پناهگاه خوبی باشد بنابراین در گام نخست باید یک قفس یا پناهگاه درست کرد.
وی در توضیح دومین مرحله گفت: شما می توانید دزدانه و زره پوش بیرون بروید و یکسری منابع را به دست آورید و دوباره به محیط خود فرار کنید.
او با بیان این که در مرحله بعدی می توان محیط را گسترش داد، گفت: این محیط گسترده یک محیط رام شده است که می توان منابعی که در بیرون به صورت مانع وجود دارند را به درون محیط خود آورده و به صورت منبع آنها را گرفت.
او با توصیف تهدیدها به شیر گفت: این تهدید ها تا زمانی که در قفس هستند تهدید محسوب نمی شوند اما خاصیت دیگری ندارند اما قدم بعد از مهار کردن، رام کردن است.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: شیری که رام شده است را می توانیم خودمان به قفس خ اورده و حتی آن را دست آموز کنیم همانطور که درخت ها و گیاهان در باغ های اروپایی به شکل دست آموز (فیزیکال و تراریخته) هستند.
او با اشاره به سلطه کامل انسان بر محیط در آخرین مرحله گفت: در این مرحله حتی اگر آن را رها کنیم دیگر به حالت وحشی خود باز نمی گردد و می تواند خیالمان راحت باشد.
وی افزود: برای اروپایی ها در مورد گرگ هنوز نمی توانیم چنین ادعایی کنیم اما در مورد خرس می توانیم چرا که به دلیل ابعاد بزرگ و زیست محدودترش در اروپا خیلی قبل از گرگ این مراحل را طی کرده است و دیگر به عروسک بچه ها تبدیل شده است اما هنوز در اروپا عروسک گرگ وجود ندارد.
او با اشاره به این که یکبار در رم به صورت کامل نسل گرگ را منقرض کردند گفت: به دلیل فروپاشی تمدن رم، بار دیگر گرگ برگشته است و امروز مردم اروپا از دوره روم از نظر ذهنیت نسبت به گرگ عقب تر هستند.
چرا اروپا دیر متمدن شد؟
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با مطرح کردن این پرسش که "چرا اروپا اینقدر دیر متمدن شد؟ "، گفت: کهن ترین تمدن دارای مدنیت در جغرافیای اروپا، یونان باستان بوده این در حالی است که هم اکنون اروپا خشک ترین دوران خود را تاریخ طی می کند و خشکترین و کم باران ترین بخش اروپای امروز، یونان است.
او با اشاره به این که شهر رم در خشک ترین و کم باران ترین قسمت این کشور قرار دارد گفت: تمدن از قسمت های کم جنگل تر وارد اروپا شده است
بهشتی با تاکید براین که اگرچه یونانی هایی نخستین تمدن اروپا را ایجاد کردند اما تنها مردم اروپا نبودند بلکه مردم دیگری به صورت بدوی نیز در اروپا زندگی می کردند و به نوعی خودشان تهدیدی برای یونانی ها بودند چرا که یونانی ها برای ورود به این محیط در کنار جنگل و طبیعت بکر با آنها نیز روبرو بودند.
او با اشاره به وجود انسان هایی با سر حیوان یا برعکس در اساطیر یونان، در توضیح برتری تمدن یونان باستان بر سایر تمدن ها گفت: یونانی ها عصر برنز را زودتر از سایرین در اروپا تجربه کردند هرچند برنز از سایر سرزمینها وارد این قاره شده بود و بعد در عصر آهن سایر رقبای خود را از بین برده و حکومت جدیدی را پایه ریزی کردند.
وی درباره شهر رم نیر گفت: رومی ها موفق شدند خیلی بیشتر از یونانی ها در اروپا پیشروی کنندو هنوز هم می توان نحوه رفتار رومی ها را با سایر اروپایی ها مشاهده کرد.
او در توضیح راه حل رومی ها برای مواجهه با مشکل جنگل گفت: رومی ها راه های محافظت شده ای را در خاک اروپا ساختند و بدون این که به جنگل های اطراف این راه ها کاری داشته باشند در این راه ها یکسری ایستگاه ها و تدابیر نظامی حفاظت در نظر گرفتند.
به گفته وی، این راه ها کار خدماتی انجام می دادند و وقتی مردمی برای این راه ها دردسرساز می شدند رومی ها آنها را سرکوب و عقب راندند اما هرگز مردمان بومی ساکن اروپا را نابود نکردند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به دیوارهایی که رومی ها در شبه جزیره انگلیس کشیده بودند گفت: آنها بومی ها را پشت این دیوارهای بدون دروازه انداخته بودند.
او با اشاره به جنگ های وسیع و شدید رومی ها با ژرمانیای (آلمان) گفت: وقتی رومی های نتوانستند با این مردم مشکل خود را حل کنند به دیوار متوسل شدند.
او افزود: دیوارها در واقع شبیه دیوار چین بوده اند و تقریبا هم عصر با دیوار چین ساخته شده اند، جالب است که این دیوار در ایران هم ادامه دارد به طور مثال در شمال غرب ایران، دیوار دربند است که در کوه های قفقاز و تا دریای مازندران ادامه یافته است.
او در ادامه به دیوار دفاعی گرگان اشاره کرد و گفت: چند لایه دیوار در قسمت شمال شرق ایران وجود دارد که همگی گویی ادامه دیوار چین هستند این در حالی است که این دیوارها در سرزمین های مختلف، به عنوان موانعی در برابر اقوام ساکن شمال استفاده می شدند که تمدن های جنوب را تهدید می کردند.
همه راه ها به رم ختم می شد
بهشتی هدف رومی ها از نفوذ در اروپا را به چنگ آوردن دزدانه منابع عنوان کرد و با بیان این نکته که در آن زمان همه راه ها به روم ختم می شد گفت: حضور رومی ها در سایر مناطق مثل بریتانیا و ژرمانیا با هدف آبادی آن سرزمین ها نبوده بلکه هدف کسب این منابع و انتقال آنها به روم بوده است.
او افزود: در اثر تداوم حضور در برخی سرزمین ها مانند بریتانیا و غیره، فرهنگ رومی تبدیل به فرهنگ مختلطی شده است که عناصری را برگزیده و وارد خود کرده و در نتیجه فرهنگ های جدید به وجود آمده است هرچند اثر غالبی از آن فرهنگ در فرهنگ رومی دیده نمی شود و فقط ظواهر فرهنگی را وارد و مورد استفاده قرار داده اند و تفاوت ماهوی بین رومی های ساکن شهر روم با سایر رومی ها وجود ندارد.
او با اشاره به فروپاشی رم در قرن پنجم میلادی گفت: قبل قرن ۱۵ و ایجاد دوره رنسانس دوره ای حدود هزار ساله در اروپا وجود دارد که آن قرون وسطی، عصر تاریکی یا قرون میانه گفته می شود.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به وجود سه دوره، رم کلاسیک، عصر میانه و دوره جدید گفت : اگرچه شالوده دوره جدید در عصر میانه پایه ریزی شده است اما حدود ۴ قرن خاک اروپا و جاده هایش رها شده و بار دیگر به وسیله جنگل ها و مردمان بومی تصرف می شوند.
به گفته وی، در قرن ۹اساس جدیدی در اروپا احیا می شود و به کمک پدیده نظام رهبانی مسحیت کاتولیک بار دیگر زیست پذیری به خاک اروپا بر می گردد.
او با تاکید بر تفاوت اساسی این نظام رهبانی با سایر نظام های رهبانی در دنیا گفت:به طور مثال مسیحیت ارتدوکس که به نوعی پسر عموی مسیحیت کاتولیک است، دیر را جایی برای انزوا، گوشه نشینی و عبادت در نظر می گیرند.
بهشتی افزود: تا زمانی که کلیسای کاتولیک وجود نداشت و روم یک اسقف نشینی از کلیسای ارتدوکس بود، دیرهای اروپایی هم محلی برای عبادت و گوشه گیری از دنیا بودند اما با اتفاق هایی در سیاست روم شرقی و رها شدن منطقه ایتالیا از رم شرقی، عشایر مدام به مردم این منطقه هجوم بردند بنابراین اسقف منطقه رم، کلیسای جدیدی تحت عنوان کاتولیک را پایه گذار ی کرد.
او با بیان این نکنه که کاتولیک به معنی فراگیر است گفت: در قرن ۶-۷ میلادی این کلیساها شروع به رشد کرده و اساس متفاوتی ایجاد کردند که پایه های مسحیت اروپایی شده را شکل داد.
دیرهایی که جنگل ها را نابود کردند
بهشتی با اشاره به تفاوت مسیحیت اروپایی شده با مسیحیت شرقی و غربی گفت: به طور مثال قدیس بندیک که در قرن ۸ میلادی نظام رهبانی را تاسیس کرد جریان جدیدی ایجاد می کند که در آن دیرها شکل یک قلعه هستند. در واقع نظامی رو به درون، بسته که در قلب جنگل های اروپا ساخته می شدند و بساط زیست را از درون این قلعه ها به سمت بیرون پهن می کردند.
او افزود: دیرها از قرن ۷-۸ که به صورت اروپایی شروع به فعالیت می کنند تا قرن ۱۲-۱۳ همه خاک این قاره را برای چندمین بار زیست پذیر می کنند.
به گفته وی حضور رم در اروپا که به شکل شبکه ای از راه ها بود در قرون وسطی به یک پهنه زیستی تبدیل شد که جنگل ها را در برگرفت و در واقع جنگل ها به وسیله دیرها به جزیره هایی بین زیستگاه های بشری تبدیل شدند.
او با اشاره به سیستم مادر – دختری دیرها گفت: یک دیر مسلط بر محیط، تعدادی از راهب ها را به مناطق بکر می فرستاد تا آنها به عنوان دختر دیر مادر و با کمک ان، دیر جدیدی را ایجاد کرده و بعد از مدتی خودشان تبدیل به یک دیر مادر شوند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به متون قدیمی تولید شده در این دیرها گفت: در این متون کارگر کسی بوده که شاخ و برگ درختان را قطع می کرده اما راهب فردی است که درخت ها را قطع می کرد.
قطع درختان، ثواب کشتن شیطان
او با بیان این که قطع درختان، ثواب کشتن شیطان را برای راهب ها داشته است، گفت: در متون آن دوران (کمتر از یک هزار سال پیش) درخت معادل شیطان بود و از وظایف اصلی رهبانیت کلیسای کاتولیک، جنگل زدایی و زه کشی و خشک کردن خاک و باتلاق ها و نیز کشاورزی و تولید مازاد بر مصرف بود تا مردم برای زندگی در این مکان ها و ایجاد زیستگاه ها تشویق شوند.
بهشتی با اشاره به انجام وظایف پزشکی، هنری، استنساخ متون علمی، فعالیت های عمرانی دیرها در قرون وسطی، این اقدامات را به نوعی بسته های تشویقی دانست.
او با تاکید بر این که دیرها هسته اولیه شهرهای جدید اروپایی بودند، گفت: دیرها سوار بر شمشیر پادشاهان بار دیگر در اروپا تمدن سازی می کنند و این تمدن با منشا یکسان، تمدنی یکدست و همگن در اروپا به وجود می آورد.
همه راه ها به اروپا ختم می شود
وی با اشاره به این که در تمدن قرون وسطی همه راه ها به شهرهای جدیدی مثل پاریس، لندن، چند شهر اسپانیایی و ... ختم می شد که بر مبنای دیرها شکل گرفته بودند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به این که بعدها مردانی ماجراجو، کاوش گر، بازرگان جهان را زیر پا می گذارند و تمدنی را نشر می دهند که پایه تمدن مدرن امروز را شکل می دهد.
او با تاکید بر این که اینبار همه راه ها به اروپا ختم می شود، گفت: بعد از این که قاره اروپا به طور کامل تحت سلطه در می آید به دلیل فشارها و تنگنای موجود در آنجا، مردم اروپا به سایر نقاط جهان می روند تا بتوانند همه منابع را به سمت اروپا سرازیر کنند.
او با اشاره به ادامه این روند تا قرن ۲۰ گفت: اروپایی ها هز کجا که رفتند محیط مصنوعشان را با خود بردند به عبارت دیگر حتی در محیط های جدید هم رفتارهای گذشته خود را با محیط داشتند به طور مثال برای آنها مهم نبود که در آناتولی جنگلی نیست آنها همان رفتار گذشته خود را بدون توجه به محیط جدید انجام می دادند.
بهشتی وجود قلعه های صلیبیون در سوریه، قلعه های پرتقالی در جزیره هرمز و قشم ایران یا در قاره آفریقا و غیره را مثال هایی در ادامه رفتار گذشته اروپایی ها با محیط دانست.
او در ادامه به تحلیل الگوی رفتاری اروپایی ها در اکتشافات پرداخت و گفت: در اینجا هم باز همان الگوی، دزدانه رفتن و یافتن منابع و سپس بازگشت به پایگاه اصلی خود را شاهد هستیم و به نظر می رسد در آینده هم از همین الگو پیروی کنند.
وی گفت: در شهرهای آینده نیز به نظر می رسد باز به دنبال محیطی مصنوع با تعادل ناپدار و به رغم سامانه باشند و عدم عضویت در سامانه مهمترین رکن شهرهای آینده خواهد بود.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به فیلم هایی که در باره آینده ساخته می شوند اشاره کرد و گفت: در این فیلم ها محیط های بسته ای را می بینیم.
مقایسه بازی جنگا و تخته نرد
او زندگی در محیط برخوردار و داشتن طبع شکارگر را به بازی جنگا تشبیه کرد که در یک رقابت دایمی باید مهارت زیادی برای بهره مندی از فرصت ها به دست آورد.
بهشتی در مقایسه جنگا با بازی ایرانی تخته نرد گفت: نیمی از بازی تخته نرد، در دست تقدیر تاس ها است و حتی ماهرترین بازیگرها هم نمی توانند از دست آن فرار کنند چرا که این بازی در محیط بالقوه ایران ساخته شده است.
او درباره شهرهای باقی مانده از قرون وسطی گفت: در این شهرها حتی یک لکه سبز هم وجود ندارد کف خیابان ها سنگ فرش و دیوارها سیمانی است که در تضاد با محیط سبز بیرون است البته در شهرهای جدید (بعد از قرن ۱۹) اروپا مانند لندن و پاریس فضای سبز وجود دارد.
او افزود: مرزها در این محیط های اروپایی بسیار پررنگ بودند و هنوز هم مرز یک رکن مهم هویتی در تفکر غربی است.
بهشتی در پایان با نگاهی به هنر اروپا گفت: درهمه عرصه های تاریخ هنر در اروپا آثار و حرف های زیادی درباره جهنم وجود دارد اما به سختی می توان درباره بهشت اثری را مشاهده کرد و اصولا هر تصویری که درباره بهشت خلق شده است چیزی جز زندگی بدون مانع نیست و بسیار معمولی است.
